MORESNET. (STAATJE) WAAR LAG DAT?

EEN STAATJE ONTSTAAN UIT 

POLITIEKE HEBZUCHT NAAR ZINK.

De Slag bij Waterloo in 1815 betekende het einde van de Franse overheersing in Europa. De troepen van Frankrijk, Duitsland, Engeland en Nederland trokken zich terug achter hun landsgrenzen. Maar op politiek gebied ging in stilte de strijd verder hoe deze grenzen zouden moeten komen te liggen.

In deze strijd ging het ook om een gebied dat bekend stond door zijn zinkmijn gelegen  in de Altenberg ( Vieille-Montagne of Oude Berg) gelegen bij Kelmis, gemeente Moresnet. ongeveer zeven kilometer ten zuidwesten van de stad Aken in Duitsland.

MORESNET.

Daar de Duitsers en het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden het niet eens konden worden over de grens tussen hun gebieden en beide belang hadden in het gebied waarin de zinkmijn lag bleef dit ruim een jaar een twistpunt.

 In 1816 werd er eindelijk een doorbrak gevonden en krachtens het Traktaat van Aken werd de voormalige gemeente Moresnet in drieën gedeeld. het westelijke deel van Moresnet werd een deel van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden onder de naam Moresnet en kwam onder de provincie Luik.

Het oostelijke deel , het latere Neu-Moresnet werd onder de naam Pruisisch- Moresnet een deel van Pruisen (Duitsland) en werd bij de Rijnprovincie gevoegd.

Het daartussen gelegen deel met het dorpje Kelmis en de zinkmijn werd een zogenaamde condominium; een gedeelde soevereiniteit onder de naam Neutraal Moresnet.

Het neutrale gebied kwam achtereenvolgens onder het gezag van Nederlands-Pruisisch, Belgisch-Pruisisch en Belgisch-Duits gezag met als staatshoofd de burgemeester van Kelmis.

Het Neutraal Moresnet werd door beide landen, en na 1830 door België bestuurd en had toen slechts 2572 inwoners in 1858.

In het Traktaat van Aken was duidelijk overeen gekomen dat geen van beide landen het gebied mocht bezetten.

(Vlag van het toenmalige Neutraal-Moresnet.)

Moresnet was een kunstmatige constructie. Het had een bijna driehoekige vorm met als basis de weg tussen Luik en Aken en had een oppervlakte van 3,44 km². Er stond een kerk, een vijftigtal huizen en een zinkmijn.

De westelijke-en oostelijke grenslijn liepen uit in een scherpe punt naar de Vaalserberg. De grenspalen met de nabuurlanden werden op 23 september 1818 geïnstalleerd en zo werd dit een 'Vier-Landen punt'. Vanaf 1833 had Neutraal Moresnet een eigen vlag met drie horizontale banden Zwart-Wit-Blauw. Het landje had geen eigen rechtbank en munteenheid.

Recht werd gesproken door Belgische of Pruisische rechters, betalingen werden in de Franse frank gedaan als wettigbetaalmiddel, maar valuta uit Nederland, België en Pruisen (vanaf 1871 Duitsland) werden eveneens erkend. In 1848 bracht het staatje een eigen munt in de omloop, echter zonder enige wettelijke basis.

( Het wapen van Kelmis waarin ook de kleuren van de vlag van Neutraal Moresnet voorkomen en het symbool van de mijnbouw.)

Het leven in het staatje werd beheerst door het bestuur van de zinkmijn. het was niet alleen de grootste werkgever, maar beheerste ook het onderwijs, ziekenhuis, bankwezen en was eigenaar van de meeste woningen.

Daar men er geen douane was werden er ook geen invoerrechten betaald. De lonen lager hoger dan in de omliggende gebieden en belasting werd alleen opgelegd op personeel, het aantal ramen en deuren in de huizen, wat nog dateert uit de periode van Napoleon.

Langzaam werd het staatje een soort belastingparadijs.

Aanvankelijk kende het ook geen dienstplicht, maar later moesten de mannen kiezen voor de Pruisen of voor België. Ook kende men geen wettelijke leerplicht en kinderen werden vaak te werk gesteld in de zinkmijn. Deze mijn raakte in 1885 uitgeput.

(Postzegels welke in Moresnet werden uitgegeven.)

In het begin van de 20ste eeuw werd enkele malen getracht om Neutraal Moresnet op te laten gaan in België en Pruisen. In 1905 begonnen de onderhandelingen en in 1909 kwam men overeen dat de mijn over zou gaan naar de Belgen en het dorp Moresnet Pruisisch zou worden. In 1910 werd hierover een referendum gehouden met als uitslag dat 90% van de bevolking bij België wenste te horen.

Het einde van Neutraal Moresnet kwam met de Eerste Wereldoorlog. het werd in 1914 door Duitsland bezet en in 1915 geannexeerd, zonder dat dit internationaal werd erkend. Duitsland verloor de WO-I en bij het Verdrag van Versailles werd in 1919 beslist dat Neutraal Moresnet, samen met Eupen, Malmedy en Sankt Vith, bij België gevoegd zou worden.

(Het tegenwoordige Drie Landen punt op de Vaalserberg.

Tegenwoordig is er slechts nog één persoon in leven die in Neutraal Moresnet is geboren. Het is de 102 jarige Catharina Meessen, de oudste uit een gezin van 10 kinderen en sinds 1945 nog steeds op het zelfde adres woont in Kelmis.