HEUSDEN ONTDEKKEN. GEVELS, GEVELSTENEN, SNIJRAMEN, ETC. (DEEL 1)

 

   

 EENS VERVALLEN 

MAAR  VOLLEDIG

 GERESTAUREERD.

                   DEEL 1.

HEUSDEN.

Heusden is een volledig gerestaureerde vestingstad en is gelegen aan de Maas en de Bergsche Maas in de provincie Noord-Brabant.

Circa 700 werd het gebied van Heusden bewoond door Frankische kolonisten. In 722 wordt de plaats vermeld als Hunsate super fluvium Mosam, wat betekend 'Heusden boven de rivier de Maas;.

Van ongeveer 825-1334 had Heusden eigen Heren, die achterleenmannen waren van Kleef, dat Heusden in leen had van Noord-Brabant. De plaats werd in 839 door de Noormannen verwoest, maar herbouwd.

Het Kasteel Heusden dateert uit de 12e eeuw en in de buurt van het kasteel ontwikkelde zich het huidige stadje Heusden

 In 1231 kreeg Heusden stadrechten. Een opvolgingskwestie binnen de familie van Heusden had een strijd met Brabant tot gevolg. Deze Heusdense kwestie leidde er toe dat Heusden in 1322 tot een Hollands leen werd verklaard.

Graaf Willem V van Holland verwierf Heusden in 1356 voor zijn hulp in de Brabantse successieoorlog.

In 1420 erkende de stad Jacoba van Beieren als gravin van Holland.

In 1569 werd Heusden veroverd door de Spaanse troepen en geheel verwoest. De stad werd in die periode meerdere keren getroffen door de pest. Na de Pacificatie van Gent in 1576 stelde de stad zich onder bescherming van de Staten en behoorde sindsdien tot Holland

Aan het einde van de 16e eeuw kreeg de stad een moderne omwalling volgens oud-Nederlands vestingstelsel. De middeleeuwse ommuring had vier stadspoorten: de Wijkse poort, de Bossche poort, de Oudheusdense poort en de Veerpoort.

Toen de ommuring werd gesloopt, ten behoeve van de aarden vestingwerken, verdween de Boscche poort en werd de Herptse poort gebouwd. De Wijkse poort werd verplaatst en later uitgebreid tot huidige vorm

Heusden sloeg in 1672 een aanval van de Fransen troepen af. In 1680 werd het kasteel, omliggende huizen en de kruittoren verwoest door bliksem inslag. Heusden werd in 1794 door het Bataafse legioen ingenomen en kwam in 1814 bij Noord-Brabant. In 1821 verloor de stad zijn vestingstatus en in 1879 ook zijn garnizoen

 

Tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog zochten de Duitsers hun heil achter een nieuwe linie de Bergsche Maas, voor de optrekkende geallieerden. Zij lieten de hoogste punten in de stad, het stadhuis en twee kerktorens, opblazen. In de nacht van 4 op 5 november 1944, terwijl een groot deel van de bevolking schuil had gevonden in de kelder van het stadhuis, werd door onbekenden de toren van het stadhuis opgeblazen, maar het gehele stadhuis stortte in, waarbij 134 inwoners om het leven kwamen. Vier uur later reden de Schotse tanks en Poolse divisies Heusden binnen.

Het duurde lange tijd eer men besloot om de oude vestingwerken te restaureren. Uiteindelijk werd het gedaan volgens de kaart van Joan Blaeu uit 1646, overeenkomstig het ontwerp van Jacob Kemp, inclusief de soms onhandige indelingen. Heusden heet, na de restauratie van 1978, negen bastions, zes ravelijnen, een bescherm eiland en een natte gracht. Op enkele bastions staan standerdmolens en torens.

WAPEN VAN HEUSDEN.

Het wapen van Heusden werd op 20 juni 2000 bij Koninklijk Besluit aan de gemeente Heusden toegekend.

Het is gelijk aan het wapen dat op 16 juli 1817 aan de gemeente werd verleend, maar nu voorzien van twee klimmende leeuwen als schildhouders.

In 1997 werden de gemeenten Drunen en Vlijmen aan Heusden toegevoegd. Uit de wapens van die gemeenten zijn geen elementen overgenomen in het nieuwe gemeentewapen.

Het wapen staat als volgt omschreven:

In goud een rad van keel (rood). Het schild gedekt met een gouden kroon van 5 bladeren en ter weerszijden gehouden door een leeuw van goud, getongd en genageld van keel.

Het wapen met het wiel werd sinds 1260 gevoerd door de Heren van Heusden en Altena, eerst met zeven en later met zes spaken.

Nadat deze familie rond 1330 was uitgestorven, nam de stad Heusden het wapen over.

Buiten Heusden komt het rad ook voor in de wapens van Drongelen, Oudheusden, Maarn en Haamstede.

De schildhouders verschenen voor het eerst in de zeventiende eeuw en waren op 16 juni 1815 niet aangevraagd. Het wapen was als volgt omschreven: In goud een rood rad. Het schild gedekt door een gouden kroon met vijf bladeren.

HEUSDEN ONTDEKKEN.

We komen Heusden binnen via de Steenweg en volgen de Oudheusdensestraat, gaan verder op de Hertogin Johanna van Brabantstraat, stoppen bij de resten van de fundamenten van het kasteel, lopen via Burchtplein naar de Wijkse Poort. Via de Wijksestraat en de Drietrompetterstraat lopen we naar de Vismarkt, gaan verder via Stadshaven naar Molenstraat en slaan af naar de Oude Herpsestraat naar de Water- of Veerpoort. Hierna een kort bezoek aan de gerestaureerde Oude Herpse Poort.

Van links naar rechts Oudheusdensestraat:

Hakgereedschap. anno 1619.nr. 15.

Sientje. Vrouw met geit. nr. 21.

VOORMALIG KASTEEL HEUSDEN.

Het voormalig Kasteel Heusden was een kasteel waar nabij zich de stad Heusden zich ontwikkelde.

Het lag aan een zuid-nood lopend water dat het Oude Maasje met de nieuwe Maasbedding verbond. Deze werd in 1250 afgedamd, de Husdenredam.

De hoofdburcht kende een achthoekige verdedigingstoren met een doorsnede van acht meter en een muurdikte van twee meter, en een vierkante woontoren van tien bij tien meter. Dit alle opgetrokken uit natuursteen en gefundeerd op het maaiveld, waarna de burchtheuvel of motte werd opgeworpen. Eind 13e eeuw kwam er een ringmuur met steunberen. Aldus ontstond een waterburcht, die in 1328 in handen van Brabant kwam en in 1335 in opdracht van hertog Jan III van Brabant verder werd uitgebreid, onder andere met een achtkantig donjon van veertig meter hoog en met muren tot vier meter dikte. Deze werd uitgebouwd in de gracht. Niet veel later kwam het kasteel weer in Hollandse handen.

Het kasteel bleef eeuwen lang intact totdat in 1680 de bliksem insloeg in de donjon die als opslagplaats voor buskruit, handgranaten en stincpotten dienst deed, wat het kasteel fataal werd.

Het kasteel werd vrijwel geheel verwoest en zo ook vele woningen nabij gelegen. Slechts de muren van een vierkante toren bleven gedeeltelijk overeind. Deze toren werd enigszins hersteld, maar in 1823 volgde de sloop.

In 1948 waren er wetenschappelijke opgravingen op de plaats waar het kasteel had gestaan. Na opgravingen werden in 1949 de fundamenten weer bedekt.

In 1987 besloot men tot een gedeeltelijke reconstructie van het kasteel, zij het in veel kleiner formaat dan het tot 1680 geweest was.

Dit werd met zeggen en schrijven een mislukking, aangezien het opgetrokken muurwerk niet in de vorm van het eigenlijke kasteel overeenkwam.

WIJKSE POORT.

De Wijkse Poort is de gereconstrueerde stadspoort.

Vroeger gaf deze toegang tot de weg naar Wijk. De Wijkse Poort is één van de vier oorspronkelijke toegangspoorten tot de binnenstad: De Bossche Poort, de Oudheusdense Poort en de Veerpoort.

Via de Wijkse Poort kon men de stad in westelijke richting verlaten.

Buiten de poort staat een schandpaal waaraan een veroordeelde werd geketend en ten kijk stond voor een ieder die langs kwam.

Bij de aanleg van de moderne omwalling in de 16e eeuw werd de situatie van de poorten in 1579 veranderd. De poorten waren van geen nut meer en stonden in feite in de weg. De oude Wijkse Poort ten noordwesten van de stad werd verlegd naar het zuiden, waar de huidige poort nu staat.

In feite is de naam Wijkse Poort niet juist, daar de naam Aalburgse Poort beter zou zijn geweest. De poort leidde in de Middeleeuwen immers naar de voetweg naar Aalburg. Maar Wijk was meer gewichten Aalburg was toen in die tijd nauwelijks bewoond.

Met de klok mee Wijkse Poort:

Doorgang aan de stadzijde.

Doorkijkje naar de stad.

Kanon op een deel van de vesting bij de Wijkse Poort.

Van links naar rechts Wijksestraat:

Wapen van Heusden. nr. 2.

Alliantiewapen Wenholt - Engelbergh. 

nr. 38.

Drietrompetterstraat. 

Men mot hem kromme om door diese verkeerde werrelt te kommen. 

In de verkeerde wereld.

Van links naar rechts Vismarkt:

Geef me de vijf. Draaimolen.

anno 1988. nr. 9.

Hert. nr. 16.

VISMARKT - COMMIEZENHUIS.

Waar heel vroeger de oude Waterpoort de Vismarkt en de stadshaven met elkaar verbond, staat sinds 1796 de Visbank. Deze visbank, die bestaat uit een open galerij met Dorische zuilen en twee vooruit springende gebouwtjes aan de zijkant, is het enige bouwwerk in Nederland uit de tijd van de Bataafse republiek (1795-1801) dat volledig bewaard gebleven is. Boven de poort aan de rechterkant bevindt zich een steen waarin de woorden Anno secundo libertatis Batavee gebeilteld zijn. Deze tekst verwijst naar het tweede jaar van de Bataafse vrijheid 1796. In dit rechter zijgebouwtje was lange tijd de gemeentelijke waag gevestigd. De Visbank had de functie van visafslag, waar vis verhandeld werd. Dat gebeurde ook al vóór 1796. De Hollandse graaf Willem van beieren bepaalde in 1357 dat alle vis vers of gezouten, die vanuit Holland stroomopwaarts vervoerd werd, in Heusden verhandeld moest worden.

Naast de visbank staat het Commiezenhuis uit 1648. De naam stamt uit de Franse tijd, toen dit pand commiezen herbergde, die belast waren met de inning van het havengeld, tolgelden, accijnzen en invoerrechten. Het commiezenhuis uit 1648 heeft er gestaan tot 1904, toen het werd gesloopt tegelijk met het dempen van de Wilhelminahaven. 

Het huidige commiezenhuis is gebouwd op de restanten van de oude vestingmuur

Aan de achterzijde bevindt zich een gedenkplaat aan de gevel aangebracht, ter gelegenheid van het bezoek van koningin Wilhelmina in 1904, ter gelegenheid van de opening van de nieuwe Maasmond.

Van links naar rechts Stadshaven:

Verkeerde wereld. nr. 3.

Pax Patria De Hollandse Tuin.

Nr. 21a.
 

MOLENS VAN HEUSDEN.

                         Van links naar rechts. Molen 1 met in de verte molen II, molen II en molen III.

Heusden kent nog drie windmolens, waarvan molen I nog op de vestingwal staat bij de ophaalbrug van de haven. Met de bouw van deze molen is in 1971 begonnen. Voor de bouw is gebruikgemaakt van de oude standerdmolen uit Lommel in België. In 1972 was de bouw voltooid.

Molen II staat ruim 100 meter noordelijker en Molen en molen IIi staat iets verderop.

De basis van de molens zijn niet bekleed en dragen dus de naam open standerdmolen. Molens II en III zijn eigentijdse kopieën van molen I.

VEERPOORT OF WATERPOORT.

Van links naar rechts Veerpoort:

Veerpoort aan de stadszijde.

Veerpoort aan de veldzijde.

T Lands sterckte de Veerpoort.

De Veerpoort of Waterpoort is een gereconstrueerde stadspoort. De poort was tot de sloop een van de vier stadspoorten van Heusden.

De originele poort bleef tot 1579 behouden bij het ontwerp van de nieuwe vestingwerken, die tussen 1613 en 1620 aangelegd werden.

De Veerpoort kreeg een kleinstenen bastion voor de deur. De huidige poort, uit het jaar 1974 is op de originele fundamenten gebouwd en ook de gevelsteen werd weer aan de veldzijde terug geplaatst.

De naam Veerpoort verwijst naar het veer dat vanaf deze locatie naar Nederhemert vertrok,

Van links naar rechts Waterpoort:

Zuid-Amerikaan. nr. 11.

Ick win A E N S. Molenwieken.

nr. 16. 

HERPTSE POORT.

In 1579 breekt bij de poort de oude Maasdijk door en blijft een waterplas achter, De Wiel.

Tijdens de restauratie werkzeemheden van Heusden in 1973 werden de fundatie restanten van de poort blootgelegd en deels opgemetseld.

De naast gelegen moderne toren, gebouwd als havenkantoor, is gebouwd op de fundamenten van een rondeel dat eveneens deel heeft uitgemaakt van de stadsommuring.

Zie vervolg: HEUSDEN ONTDEKKEN. GEVELS, GEVELSTENEN, SNIJRAMEN, ETC. DEEL 2.