DEN BRIEL ONTDEKKEN. GEVELS, GEVELSTENEN, SNIJRAMEN, ETC. (DEEL 2)

 

DE STAD DIE ALVA VERLOOR 

          OP 1 APRIL 1572.

                               DEEL 2.

BRIELLE OF DEN BRIEL.

We lopen de Langestraat in en slaan de Burg. H.v.Sleenstraat in en daarna het Meno v. Coehoornpad.

Terug op de Langestraat steken we over naar de Coppelstockstraat en lopen deze uit naar de Geuzenstraat en slaan de Lijngaan in, waar we aan het eind verder gaan naar de Vischstraat, gaan even naar de Markt en vervolgens naar de Rozenmarijnstraat, de Koopmansstraat en de Warmoezeniersstraat. Gaan verder naar Wellerondom en komen uit op de Kaatsbaan en gaan via de Asylstraat naar het Asylplein. Van het Asylplein via Raas weer neer Langestraat waar aan het begin het Catharinahof ligt en Heultje. Hierna naar de Venkelstraat en de Turfkade. Als laatste een lange wandeling door de Nobelstraat en de Voorstraat.

Van links naar rechts Burg. H.v.Sleenstraat:

Twee leerlingen. nr. 4.

Nonnen onder een appelboom. nr. 21.

Klip anno 2000. Zeilschip met geus.

Menno van Coehoornpad 8.

Van links naar rechts Coppelstockstraat;

Een schokker voor Den Briel heeft hier geswigt  Heeft hier dit bouwsel opgerigt. anno 1995. nr. 2b.

Coppelstock anno 2004. Burcht. nr 32.

Burgemeestersketting met sleutel van stadhuis.

Geuzenstraat 3.

                        

                     De duizendste 1986. Huis en boomstam. Lijnbaan 11 a/b.

Van links naar rechts Vischstraat:

In den Lammeren bergch. nr. 3.

Gekroonde gekaakte haring. nr. 10.

HOOFDWACHT.

De Hoofdwacht is gelegen op de Markt 7.

De Hoofdwacht of Grande Garde is een aanduiding voor een centrale post, een gebouw van waaruit schutterijen of andere veiligheidsdiensten hun wachtrondes konden maken.

Er waren ruimtes voorzien voor bevelhebbers en eventueel voor andere functies die met de ordehandhaving samenhingen, bijvoorbeeld cachotten. Hoofdwacht was een generieke naam, dus in veel Nederlandse vestingsteden werden gebouwen aldus benoemd.

In Brielle werden de wachtdiensten bij de verschillende poorten geregeld vanuit het centraal gelegen hoofdwachthuis. Het gebouw stond van oudsher aan de oostzijde van de Markt tegenover het stadhuis. De huidige Hoofdwacht werd daar in 1789 gebouwd ter vervanging van een ouder gebouw.

Het gekroonde wapen van Holland, lauwertakken en vaandels met speren op de tympaan van het Hoofdwachthuis.

De Hoofdwacht deed als zodanig dienst tot 1882, toen het Brielse garnizoen werd opgeheven en de poorten buiten gebruik werden gesteld.

Het werd de woning van de opzichter van 's Lands Fortificaties en in 1965 kazerne voor de brigade Koninklijke Marechaussee. Tegenwoordig is heeft gebouw een horeca bestemming.

STADHUIS.

Het vroegere stadhuis van Brielle staat op een fundering van een middeleeuws gebouw uit de 14e eeuw.

In 1639 werd de gevel vernieuwd en andermaal in 1792. In het laatst genoemde jaar werd de zandstenen gevel in strakke Lodewijk XVI vormen met driehoekig fronton opgetrokken.

In het tympaan staat de wapenspreuk "Libertatis Primitae" (Eerstelingen der Vrijheid) die verwijst naar de bevrijding van Brielle op 1 april 1572, toen Den Briel door de Watergeuzen op de Spanjaarden werd veroverd. Opvallend is het vierkante houten klokkentorentje met open lantaarn en achtkantige uitvormige spits.

Het stadhuis is nu de toegang tot het Historisch Museum Den Briel.

Rozenmarijnstraat 30. Cementzakken anno 1992.

WAAG.

De voormalige Brielse Waag staat op de hoek van de Koopmansstraat en de Venkelstraat achter het stadhuis en is hiermee intern verbonden, en maakt nu deel uit van het Historisch Museum Den Briel.

De Waag werd gebouwd in 1623, heeft een driebeukige plattegrond en indeling, die zich uitwendig overigens nergens verraadt.

Het gebouw had vanaf het begin een tweeledig doel: waag en gevangenis. Het is een blokvormig gebouw met gevels in gele baksteen.

Op de hoek van beide straten bevindt zich de waag, een hoge ruimte met slechts één verdieping erboven. De andere twee beuken bestaan uit drie verdiepingen. In de middelste beuk bevinden zich de trap en de cellen. De gevangenis heeft dienst gedaan tot 1877.

Gevelsteen met Latijnse tekst op de Waag, zijde Venkelstraat.

Vertaling uit 1745:

Die dit Gebouw beziet, bedenk ligt deze Vraag?

Waarom De Briel hier, by dan Kerker, voegt de Waag?

De Stad betuigd hiermee: Dat zy 't Heil van de staat, Ten Beste van 't Gemeen door 't Oorlogs zwaard verkregen, Beschermd, en met de Schaal van 't juiste Regt blyft wegen; Dus wel de Vryheid mind, maar onverlaten haat, en hier aan boeyen sluit; Op dat ze hier meer gaan Hun gangen, die Regts Balans doen overslaan.

 

Van links naar rechts Koopmanstraat hoek Venkelstraat:

Wapens Holland, Voorne en Egmond.

Eenhoorn & capurissa met wapens Voorne en Brielle.

Warmoezenierstraat 1. Gasfabriek anno 2001.

Van links naar rechts Wellerondom: 

Metselaarsgereedschap. anno 1862.

nr 6.

Gilde-Os. anno 1663. nr 13.

Dit is in Amsterdam anno 1585. Nr. 14.

Kaatsbaan 16. anno 2020. Beelden uit de geschiedenis van het huis; centraal de ruimtevaart.

ASYLPLEIN.

Op het Asylplein op 20A is het Asyl voor Oude en Gebrekkige Zeelieden gelegen, een hofje bestaande uit 14 woningen.

Het werd in opdracht van de Hoofdcommissie van de herdenking 1572-1872 te Brielle naar ontwerp van C. Outshoorn in neo-renaissancestijl gebouwd.

Koning Willem III legde op 1 april 1872 de eerste steen.

Het complex heeft een L-vormige plattegrond terwijl het oorspronkelijke ontwerp een U-vormige plattegrond had.

De westelijke vleugel werd nooit gerealiseerd.

Midden in het plantsoen op het Asylplein staat een bronzen standbeeld op een natuurstenen sokkel met opschrift 1572 Libertas Primitiae 1872. 'De Zeenimpf', zoals het beeld heet, rijst levensgroot op uit zee met in haar rechterhand een vlag met het wapen van de Oranjes. Met haar linkerhand wijst ze naar de Maasmonding van waaruit de Watergeuzen in 1572 Den Briel veroverden.

Het beeld is vervaardigd naar ontwerp van J.Ph.Koelman en werd onthuld in september 1873.

Asylplein 24 - 47. 

Leeuwen met de wapens Vierpolder en Brielle.

                                                             Raas 1. Scheepsbel anno 1763.

GROTE of SINT-CATHARIJNEKERK.

De Grote of Sint-Catharijnekerk is de hoofdkerk van de vestingstad Brielle.

De kerk was in opzet het grootste kerkgebouw van Holland, maar is nooit voltooid. De bouw begon in 1417. In 1456 was er een grote brand en in 1482 raakte het geld op en werd de bouw gestaakt.

Alleen het driebeukige schip van de kruisbasiliek en de ingebouwde toren waren toen voltooid.

Het kerkgebouw vertegenwoordigd de Brabantse gotiek.

In 1572 werden de beelden en altaren door de Watergeuzen geroofd of vernield. In het kader van de Reformatie werd de kerk aan de rooms-katholieke eredienst onttrokken en werd beschikbaar gesteld aan de protestantse eredienst.

In de kerk is Willem van Oranje op 12 juni 1575 getrouwd met zijn derde vrouw Charlotte van Bourbon.

Een gebrandschilderd raam, het zogenaamde Oranjeraam herinnert aan dit huwelijk.

De drie andere gebrandschilderde ramen in de kerk zijn het Coppelstockraam, het Angelus Merularaam en het Rochus Meeuwiszoonraam.

De stompe toren is 57 meter hoog en heeft bovenop een windvaan in de vorm van een Zeilschip.

De klokkenzolder heeft vijf grote luidklokken, waarvan Cathrien, uit 1482 de grootste is en een gewicht heeft van 4750 kilogram. In totaal hangen er 53 klokken in de toren, 49 carillonklokken en vijf luidklokken.

Eén klok, te weten de Concordia, heeft een dubbelfunctie. Deze kan geluid worden maar wordt ook gebruikt als carillonklok.

Van 1759 tot 1850 is de toren in gebruik geweest als vuurtoren. In 1759 is er een lantaarn op de toren gebouwd, hierin werd een kolenvuur gestookt. 

In 1833 kwam er een petroleumlamp met paraboolspiegels. 

Het licht is definitief gedoofd in 1850 en werd in 1895 de achthoekige stenen lantaarn van de toren verwijderd. De toren kan worden beklommen via 318 treden.

In de kerk bevindt zich een praalgraf ter nagedachtenis aan admiraal Philips van Almonde.

Van Almonde werd op 29 december 1644 geboren in Den Briel als zoon van een welvarend geslacht.

In 1661 ging hij in zeedienst als adelborst en in 1664 werd hij luitenant bij de Admiraliteit van de Maze. Hij onderscheidde zich tijdens de Tweede Engels-Nederlandse Oorlog bij de Vierdaagse Zeeslag en werd in 1667 kapitein.

Tijden de Derde Engelse-oorlog was hij secondant van luitenant-admiraal Cornelis Tromp.

Op 6 oktober 1673 werkte hij nog steeds bij de Admiraliteit van Rotterdam, benoemd als Schout-bij-nacht.

Verder vocht hij samen met Cornelis Tromp in de Oostzee en de Middellandse Zee. en werd op 5 april 1684 benoemd tot viceadmiraal bij de Admiraliteit van Amsterdam.

Hij vocht onder Willem III in de Glorious Revolution en Negenjarige oorlog. Op Van Almondes aanraden werd in 1702 de Spaanse zilvervloot in de Baai van Vigo aangevallen. Tijdens de Spaanse Successieoorlog, die duurde van 1702 tot 1713, was hij commandant van de gehele Nederlandse vloot. Hij overleed op 6 januari 1711 op zijn buiten te Oegstgeest als Nederlands vlootvoogd en admiraal.

Met de klok mee: 

Sint-Catharijne hof 6.

Wapensteen met geus. anno 2013.

Schoolklas. anno 2020.

Schoollokaal weeskinderen. anno 1552. nr. 8.

Heultje 5 op muur. Wapen Hoijer.

                              Tekststeen in de Venkelstraat 4.

SJOEL V/M SYNAGOGE.

De Sjoel Brielle, een synagoge uit 1871, is het enige overgebleven joodse gebedshuis in de regio Voorne-Putten, Rozenburg en Goeree-Overflakkee. Het is gelegen aan de Turfkade 17.

 De synagoge is sinds de Tweede Wereldoorlog niet meer als zodanig in gebruik. Na 1945 werd het pand gekocht door een aannemer die er een opslagloods van maakte. In 1999 is de Stichting Behoud voormalige Synagoge opgericht, welke fondsen verzamelde om het pand aan te kopen en te restaureren. Op 11 september werd het pand onder grote belangstelling en in aanwezigheid van rabbijn Avraham Soetendorp heropend. Het is een plaats geworden voor herinnering, viering, ontmoeting en cultuur.

Van links naar rechts Turfkade:

Eerste steen gelegd synagoge. nr. 17.

Hebreeuwse tekst boven ingang.

nr. 17.

In de jonge vale henne. anno 1675. 

nr. 22.

Van links naar rechts Nobelstraat:

Paas-os. nr. 26.

Wapen van Brielle. anno 1615. nr 84.  

DE WILDEMAN.

De Wildeman is een statig patriciershuis (XVIII C) in de Nobelstraat,

ter breedte van zes vensterassen met hardstenen plint, geblokte hoekpilasters en kroonlijst met in het fries triglyphen en metopen.

Middenpartij met gesneden deur en vensteromlijsting daarboven  Lodewijk XV stijl.

De dakvensters hebben segmentvormige bekroningen.

Snijraam, 'De Wildeman'.  

Met de klok mee Voorstraat:

Tekst in herinnering. nr. 5.

De gekroonde krakeling. anno 1999. nr. 21-23.

Boekhandel. anno 1997. nr. 30.

Onder de groene deken. anno 1989. nr. 59.

GEUZENGESTICHT.

Het geuzengesticht Wilhelmus van Nassauen kwam in 1872-73 tot stand in een bestaand woonhuis aan de Voorstraat 80. Het was een geschenk van de Brielse gereformeerde bevolking ter gelegenheid van de 300 jarige viering van de bevrijding van Den Briel. Het nationale monument De Nymph dat naar aanleiding van diezelfde gebeurtenis op het Asylplein werd opgericht, werd door hen namelijk afgekeurd omdat zij dit als te aanstootgevend beschouwden. Het Geuzengesticht was bedoeld voor gereformeerde wezen.

Alleen het kolossale terracotta reliëf boven de voordeur herinnert nog aan het gesticht en aan de viering van 1 april 1872. De 'Turkse' muts die de watergeus draagt verwijst naar het gezegd 'Liever Turks dan Paaps'.

Van links naar rechts Voorstraat:

Snijraam. nr. 67.

Huize Deur. (deuren) anno 2014.

nr 81. 

Koe. nr. 122.

Van links naar rechts Voorstraat: De Samaritaan. anno 1845. nr. 126; Indeen Coop, Vaerder. anno 1613. nr. 148; Renovatvm. anno 2000. Zwaan. nr. 157.