TUIGAGE. (ZEILSCHIP) DEEL 2.

         VOOR ONDERSTEUNING 

               VAN DE MASTEN 

  EN BEDIENING VAN DE ZEILEN. (2)

LOPEND TUIG.

Het lopend tuig is al het touwwerk dat nodig is voor het bedienen van de zeilen en de ra's. het wordt onderverdeeld in vallen, brassen, schoten, halzen, boeilijns, geitouwen, gaffelgaarden en de boomschoot.

Verder behoren ertoe de toppenants van de bram- en bovenbramra's. 

LOPEND TUIG VAN DE RAZEILEN VAN EEN VIERMASTBARK.

A - Brassen en schoten.

1. Fokkebrassen.                                                           21. Voorbovenmarsschoot.
2. Voorondermarsebrassen.                                          22. Vooronderbramschoot.
3. Voorbovenmarsebrassen.                                          23. Voormiddenbramschoot.
4. Vooronderbrambrassen.                                            24. Voorbovenbramschoot.
5. Voormiddenbrambrassen.                                         25. Grote schoot.
6. Voorbovenbrambrassen.                                           26. Grootondermarsschoot.
7. Grote  brassen.                                                          27. Grootbovenmarsschoot.
8. Grootondermarsebrassen.                                         28. Grootonderbramschoot.
9. Grootbovenmarsebrassen.                                        29. Grootmiddenbramschoot.
10. Grootonderbrambrassen.                                        30. Grootbovenbramschoot.
11. Grootmiddenbrambrassen.                                     31. Begijneschoot.
12. Grootbovenbrambrassen.                                       32. Onderkruisschoot.
13. Begijnebrassen.                                                      33. Bovenkruisschoot.
14. Onderkruisbrassen.                                                 34. Ondergrietjeschoot.
15. Bovenkruisbrassen.                                                35. Middengrietjeschoot.
16. Ondergrietjebrassen.                                              36. Bovengrietjeschoot.
17. Middengrietjebrassen.                                            37. Fokkehals.
18. Bovewngrietjebrassen.                                           38. Grote hals.
19. Fokkeschoot.                                                          39. Begijnehals.
20. Voorondermarsschoot.

B - Buikgordings, geitouwen en neerhalers.

1. Fokkegeitouwen.                                                      19. Fokkebuikgordings.
2. Voorondermarsgeitouwen.                                        20. Voorondermarsebuikgordings.
3. Voorbovenmarseneerhalers.                                      21. Voorbovenmarsebuikgordings.
4. Vooronder bramgeitouwen.                                       22. Vooronderbrambuikgordings.
5. Voormiddenbramneerhalers.                                     23. Voormiddenbrambuikgordings.
6. Voorbovenbramgeitouwen.                                       24. Voorbovenbrambuikgordings.
7. Grote geitouwen.                                                       25. Grote buikgordings.
8. Grootondermarsegeitouwen.                                     26. Grootondermarsebuikgordings.
9. Grootbovenmarseneerhalers.                                     27. Grootbovenmarsebuikgordings.
10. Grootonderbramgeitouwen.                                     28. Grootonderbrambuikgordings.
11. Grootmiddenbramneerhalers.                                  29. Grootmiddenbrambuikgordings.
12. Grootbovenbramgeitouwen.                                    30. Grootbovenbrambuikgordings.
13. Begijnegeitouwen.                                                   31. Begijnebuikgordings.
14. Onderkruisgeitouwen.                                             32. Onderkruisbuikgordings.
15. Bovenkruisneerhalers.                                             33. Bovenkruisbuikgordings.
16. Ondergrietjegeitouwen.                                           34. Ondergrietjebuikgordings.
17. Middengrietjeneerhalers.                                         35. Middengrietjebuikgordings.
18. Bovengrietjegeittouwen.                                         36. Bovengrietjebuikgordings.

VALLEN.

Met deze naam geeft men dat gedeelte van het lopend tuig aan dat tot taak heeft, in vele gevallen een enkel touw dat dient om ra's, gaffels, rondhouten, zeilen, of vlaggen op te hijsen of te vieren.

het val wordt genoemd naar het tuig onderdeel dat het bedient en het varieert zowel in vorm als in sterkte naargelang van het doel waarvoor het wordt gebruikt. Ze kennen we bijvoorbeeld; het marseval, het voormarsval, bramval, kluiverval, stagval en zo voort.

Het val kan zowel enkel als meervoudig zijn. In het laatste geval wordt het aangewend in combinatie met één of meerdere blokken die takels vormen. Dit is ondermeer het geval voor het val van zware ra's. het eigenlijk val wordt dan draaireep genoemd.

ONDERVALLEN.

Op moderne zeilschepen hebben de onderra's geen vallen; in de 19e eeuw echter, voor de invoering van de metalenrakken, was het gebruikelijk deze ra's ervan te voorzien. De vallen waren in het algemeen dubbel uitgevoerd en vormden het staande part aan de blokken, welke onder de mars waren bevestigd; ze liepen in de aan de ra gestropte blokken, gingen dan weer naar de marsblokken omhoog, en liepen tenslotte naar de voet van de mast naar beneden over een blok dat door middel van een oogbout aan het dek werd bevestigd. De begijnra had geen val.

                                                    

(Een modern zeilschip met ravallen.)

BOVENMARSEVALLEN.

Deze bestonden uit drie delen: de draaireep, het halende part en een derdehand of eenvierloper.

De in het midden van de ra bevestigde draaireep, die zowel van metaaldraad als van hennep maar ook van ketting kan zijn gemaakt, loopt over een schijf van de halende part of mantel van het marseval uit; één uiteinde vormt het staande part bij de waterloopklos , terwijl aan het andere uiteinde een tweeschijfsblok wordt vastgestropt. Het tweeschijfsblok vormt samen met een ander blok dat aan een oogbout aan de waterloopklos (aan de andere zijde van het schip) is bevestigd, het takel waarvan het halende part wordt belegd op de verschansing nadat deze over een voetblok is gelopen.

De ondermarsra's hebben evenmin als de onderbramra's vallen.

BOVENBRAMVALLEN.

De vallen van de bovenbramra's zijn net zo ingericht als die van de bovenmarsra's. Ze zijn alleen minder zwaar uitgevoerd en hebben in plaats van talies een enkele of een dubbele reep.

KLUIVER- EN STAGZEILVALLEN.

Deze zijn op kleinere schepen ongecompliceerd. Ze zijn aan de kopleuver bevestigd en lopen naar een blok dat met een oogbout aan de langszaling is vastgemaakt, gaan langs de mast naar beneden en worden aan de nagelbank bij de fokkemast of op een klamp aan de binnenkant van de verschansing vastgezet. (zie nagelbank)

GAFFELZEIL EN GAFFELTOPZEIL.

Indien het gaffelzeil direct aan de gaffel is aangeslagen heeft het geen val; er is een eenvoudig val, indien het gaffelzeil is aangeslagen aan een langs de gaffel lopende rail. Het val loopt van de piekkleuver naar een blok onder de klauw van de gaffel en vervolgens langs de mast naar beneden waar het op de galg (klamp of kikker) wordt  vastgezet. het gaffeltopzeil heeft een val dat door een schijf in de mast loopt en vervolgens naar beneden gaat.

GAFFELVAL.

De gaffel heeft twee vallen: het klauwval en het peikeval. het klauwval bestaat uit een takel dat tussen de dwarszaling achter de mast en de klauw van de gaffel is bevestigd.

Het peikeval vormt aan de gaffel het staande part, loopt over een aan het ezelshoofd bevestigd tweeschijfsblok, vervolgens over een tweede blok dat aan een band op het midden van de gaffel is bevestigd, en tenslotte over een andere schijf van het blok aan het ezelshoofd naar beneden, waar het wordt vastgezet op de galg (klamp of kikker) bij de voet van de mast of die aan de binnenkant van de verschansing.

Het vastzetten (beleggen) van een touw op een glag, klamp of kikker.

BRASSEN.

Brassen zijn aan de nokken van de ra's bevestigde touwen. Zij hebben tot taak de ra's en dus ook de zeilen een verschillende stand te doen innemen in het horizontale vlak, al naar gelang van de richting van de wind. het werken met de brassen noemt men eveneens brassen.

Brassen van de ra's.                                    10. Grootbovenmarsebrassen.

1. Fokkebrassen.                                         11. Grootonderbrambrassen. 

2. Voorondermarsbrassen.                          12. Grootbovenbrambrassen. 

3. Voorbovenmarsbrassen.                         13. Grootscheizeilbrassen.

4. Vooronderbrambrassen.                          14. Begijbrassen.

5. Voorbovenbrambrassen.                         15. Kruisondermarsbrassen.

6. Voorscheizeilbrassen.                             16. Kruisbovenmarsebrassen.

7. Leiblok.                                                  17. Kruisonderbrambrassen.

8. Grote brassen.                                         18. Kruisbovenbrambrassen.  

9. Grootondermarsebrassen.                       19. Kruisscheizeilbrassen.

BRASSEN VAN DE ONDERRA'S.

Deze bestaan uit een aan een oogbout op de nokband bevestigde schinkel en een derdehand. Aan de brasschinkel is een takelblok bevestigd; het andere blok wordt aan de verschansing of aan een uithouder vastgemaakt. Soms gaat het lopende part door een derde blok dar eveneens buiten de scheepswand is aangebracht.

MARSEBRASSEN.

Al naar gelang van de afmetingen van het schip bestaan hier drie soorten van:

1. Het vaste blok is bevestigd aan de langszaling onder de mars van de erachter liggende mast; het andere blok en de loper  gaan naar de verschansing op de nagelbank aan de binnenkant van de hoofdtouwen naar beneden.

(Nagelbank aan de verschansing van het schip).

2. het staande part is bevestigd aan het onderwant voor de ondermarszeilen en aan het marsstengestag voor de bovenmarszeilen; het lopende part gaat door het aan de bramschinkel gestropte blok en vervolgens naar de verschansingnagelbank aan de binnenkant van het want.

3. het staande part is bevestigd aan het onderstag voor de ondermarszeilen en aan het marsstengestag voor de bovenmarszeilen. Het loopt door het brasschinkelblok, wordt aan het takelblok vastgezet, waarvan de loper naar de verschansingnagelbank gaat en door een aan de reling of aan een uithouder bevestigd voetblok loopt. De brassen van de kruismarsera's lopen in de richting van de boeg van het schip.

BRAM- EN BOVENBRAMBRASSEN.

Deze bezitten een enkele of een dubbele reep, al naar gelang van de grootte van het schip. In beide gevallen is het blok vastgezet aan de langszaling of aan de lussen van het stengewant. De kruis- en kruisbovenbrambrassen lopen naar voren toe.

Op grote zeilschepen worden de onderrabrassen en de marsebrassen met behulp van gangspillen (winches) bediend.

MARSSTENG, MARSZEIL EN BRAMZEIL MET LOPEND TUIG.

1. Staande lijk van het bramzeil aan bakboordzijde.    16. Bovenblok van het marseval.
2. Schootbril van het bramzeil.                                     17. Voetblok voor het halende part van de 
3. Bramschoot.                                                                     loper van het marseval.
4. Bramgeitouw.                                                            18. Schinkel van de bovenmarsebras b.b zijde.
5. Onderlijk of voetlijk van het bramzeil.                     19. Bras.  
6. Dubbele naad, waarmee de kleden van het zeil        20. Brasloper.
    aaneengenaaid zijn.                                                   21. Leiblok voor het halende part van de 
7. Kleed, gewoonlijk 60 cm breed.                                     loper op de reling.
8. Brambuikgording, met gordingsteek aan                  22. Marssteng.
    het voetlijk vastgemaakt.                                           23. Ondermast. 
9. Bramzaling.                                                               24. Toppenend marsera.
10. Bovenmarsera.                                                         25. Neerhaler marsera.
11. Rak van de bovenmarsera.                                       26. Paard bovenmarsera.
12. Marsedraaireep.                                                        27. Springpaarden, die het paard op de juiste
13. Schijfgat in de marssteng voor de draaireep.                 afstand onder de ra houden.
14. Ijzeren marsedraaireepblok.                                     28. Nokpaard.
15. Mantel van het marseval.                                         29. Ranok.
                                                                                       30. Nokband.
 31. Leider of jackstag. (In het Engels "jackstay", waaraan het zeil is bevestigd.

NAGELBANKEN.

(Nagelbank aan de binnenkant van het wand.)

Nagelbanken zijn geplaatst aan bakboord en stuurboordzijde aan het want en rondom de mast. Deze laatste in een halve cirkel of in een U-vorm.

De nagelbanken bestaan uit sterke planken of metalen platen die op plaatsen zijn aangebracht waar het lopend tuig moet worden belegd. In de nagelbanken bevinden zich meerdere gaten waarin de korvijnagels worden gestoken welke onontbeerlijk zijn om het touwwerk op te beleggen.

De nagelbanken onder aan de mast rusten op twee of vier stijlen of, indien zij zijn sterker                                                                                              uitgevoerd door het dek heenlopen op de betings.

(Het beleggen van het touwwerk op de korvijnagels in de nagelbank.)

                              

                              Zie vervolg: NAVIGATIE LICHTEN. (ZEILSCHEPEN)

TUIGAGE. (ZEILSCHIP) DEEL 1.

           VOOR ONDERSTEUNING 

                 VAN DE MASTEN 

    EN BEDIENING VAN DE ZEILEN. (1)

STAAND EN LOPEND TUIG.

Het staande en het lopende tuig kunnen bestaan uit metalen kabels, plantaardig touwwerk of kettingen die met hun toebehoren tot de uitrusting van de masten en zeilen behoren.

STAAND TUIG. 

Het staande tuig heeft tot doel de masten van een bewegend schip te ondersteunen en de werking van de wind op de zeilen op te vangen. Opdat iedere mast de noodzakelijke vastheid bezit, zijn er drie soorten van steuntouwen nodig. deze worden gevormd door de hoofdtouwen of het want, door de pardoens en door de stagen. Tot het staand touwwerk behoren voorts de kluiver- en buitenkluiverleiders, de toppenants van de onder ra's en de onder marsera's, maar ook de boegstaven en de waterstagen.
 het staand wordt wordt stijf gezet door middel van bepaalde inrichtingen. Dit stijfzetten of spannen gebeurt met behulp van jufferblokken of spanschroeven. De laatste op modernere zeilschepen.

STAAND TUIG VAN EEN DRIE- OF VIERMASTBARK.

A. Bezaanstop.
1. Ondermast (bezaansmast); 2. Bezaanssteng, barksteng; 3. Bovenste deel van de bezaanssteng;
4. Bovenvliegerestag; 5. Vliegerstag; 6. Bezaansstengewant; 7. Bezaansstag; 8. Bezaanswant.

B. Voortop (identiek aan de grote top en de kruistop, behalve wat de loop van de stagen betreft).
1. Ondermast (fokkemast); 2. Voormarssteng; 3. Voorbramsteng; 4. Voorbovenbramsteng;
5. Voorbovenbramsteng; 6. Voorbramsteng; 7. Buitenkluiverleider; 8. Binnenkluiverleider;
9. Voorstengestag; 10. Fokkestag; 11. Fokkewant, fokkehoofdtouwen; 12. Voorezelshoofdpardoens;
13. Voorstengepardoens; 14. Voorstengewant; 15. Voorbramezelshoofdpardoen; 
16; Voorbrampardoens; 17. Voorbrampardoen; 18. Voorbramwant; 19. Grootbovenbramstag;
20. Grootbramstag; 21. Grootsengestag; 22. Grootstag; 23. Waterstag; 24. Buitenwaterstag.

Het want zijn de touwen (of staaldraden) van het staande tuig die de mast van beide zijden van het schip ondersteund.


Staand want van een 19e eeuws zeilschip met de mast schuin naar voren.
1. Ondermast.
2. Mars.
3. Marssteng.
4. Bramsteng.
5. Bramzaling.
6. Onderwant.
7. Stengewant.
8. Bramstenggewant.
9. Puttingwant.
10. Stengepardoens.
11. Bramstengepardoens.
12. Bovenbramstengepardoens.
13. Hanger.
14. Marseval (het bovenste stuk is de marsedraaireep).
15. Stagen.




Elke ondermast bezit zijn eigen, naar zichzelf genoemd want: grote, fokke- kruiswant. Deze lopen vanaf het punt waar zij met hun ogen over de toppen van de ondermasten zijn gelegd tot aan de bevestiging op de rusten; men noemt ze in het algemeen het onder want.
De stengewanten (voormarssteng-, grootmarssteng- en kruismarsstengwant zijn de wanten, die van de zalings tot aan de zijkant van de grote, fokke- en kruismars lopen.
het want van de kleinere stengen, de bramstengen, loopt van de bramhommers waaroverheen de ogen zijn gelegd tot aan de dwarszalings.

PARDOEN.

Vierkant getuigde fokkemast van een groot, modern zeilschip, van achter gezien, met de zeilen aan bakboordzijde vastgemaakt (I) en aan stuurboordzijde bijgezet (II).

1. Onderwant. 
2. Ezelshoofdpardoens. 
3. Puttingwant.
4. Bovenbrampardoens.
5. Brampadoens.
6. Bramezelshoofdpardoens.
7. Stengepardoens.
8. StengewantBramputtingwant.
10. Bramwant.

Pardoen, ook pardoen, is een touwspan dat over de zalings van de stengen, respectievelijk, bramstengen van de zeilschepen wordt gelegd om deze tegen doorbuigen naar voren en zijdelings te behoeden.
Door aanwezigheid van pardoens is het mogelijk de desbetreffende steng van minder wanttouwen te voorzien en ook minder sterke en zware dwarszalings en marsen te gebruiken. Ze worden genoemd naar de plaats van waaruit ze 'ontspringen'.
Zij zijn door middel van talrepen of jufferblokken achter de hoofdtouwen van de ondermasten op de rusten vastgezet. Ook worden zij wel vervaardigd van staaldraad, aan beide einden voorzien van een oog dat op verschillende manieren kan worden aangebracht. het boveneind van het oog wordt aan de steng bevestigd, terwijl het ondereind met een spanschroef aan een rustijzer op dek  of reling wordt stijfgezet.

SPANINRICHTINGEN.

Doormiddel van valrepen stijfgezette hoofdtouwen en pardoens.

1. Hoofdtouwen.

2. Pardoens.

3. Jufferblok van het want.

4. Jufferblok van het puttingijzer.

5. Puttingijzer.

6. Katplaten.

7. Talrepen.

8. Spreilat.

9. Rust.

Staand want van een zeilschip uit het einde van de 18e eeuw.

1. Onderwant.
2. Stengewant.
3. Bramstegewant.
4. Rust.
5. Rustijzers.
6. Puttingwant.
7. Puttingwant.
8. Pardoens.

Rust en rustijzers van een 18e eeuws zeilschip.

1. Jufferblokken van rustijzers.
2. Rust.
3. Steunijzer of takelputting.
4. Steunknie.
5. Naald.
6. Schalm van het rustijzer.
7. Katplaat.
8. Puttingbouten.

JUFFERBLOKKEN VAN HET WANT EN DE PUTTINGIJZERS.

Jufferblokken van het want, het bevestigen hieraan van het hoofdtouw gebeurt met een oog. men legt het oog om de groef in de rand van het blok en verbindt deze boven aan de  juffer met een rondbindsel oif een platbindsel, vervolgens bevestigd men het om het jufferblok lopende einde van het hoofdtouw aan zichzelf vast met twee of drie platbindsels

Jufferblokken van puttingijzers hebben rondom een rechthoekige verdieping waarin een ijzeren strop past. Deze strop is door middel van een bout met het puttingijzer verbonden.

De talreep is een lijn diie door de gaten van het jufferblok wordt geschoren en waarmee een soort takel wordt gevormd dat dient voor het stijfzetten van de hoofdtouwen en de pardoens.

METALEN WANT.

Het metalen onderwant is net als als het hennepwant gemonteerd.

Op moderne zeilschepen zijn de spanrichtingen met jufferblokken  door spanschroeven vervangen.

Er zijn verschillende soorten spanschroeven; alle bestaan zij echter in beginsel uit twee schroeven met een rechtse en een linkse schroefdraad van gelijke spoed en uit een buis waarbinnen zich op beide helften een schroefdraad bevindt welke in tegengestelde richting gaat.

In feite dient de ene helft van de buis als een moer van de desbetreffende schroef, maar kan ook voorkomen dat beide schroeven een geheel vormen en elk uiteinde is voorzien van een een gevorkte buis.

De verbinding van de spanschroeven met het want gebeurt door middel van kousen, die rechtstreeks door middel van bouten aan de schroeven vast- zitten of aan de buizen; de verbinding met de rusten, d.w.z. de puttingijzers, gebeurt op dezelfde wijze.

In het eerstgenoemde geval door het draaien van de schroef.

Een want stijfgezet met behulp van spanschroeven van een modern zeilschip.

1. Hoofdtouwen (of staaldraden)..

2. Pardoens.

3. Rustijzers.

4. Spreilat.

5. Kous.

6. Nagelbank (bij touwen).

7. Weeflijnen of latten.

                           Zie vervolg: TUIGAGE (ZEILSCHIP) DEEL 2 ; LOPEND TUIG.

MASTEN. (ZEILSCHEPEN) DEEL 2.

  

       ZONDER MASTEN GEEN ZEILEN

          VOOR HET VOORTBEWEGEN

             VAN HET VAARTUIG. (2) 

MASTEN (VERVOLG).

BOEGSPRIET.

De boegspriet is een rondhout dat voor de voorsteven uitsteekt, ter bevestiging van de stagen van de voormast, in sommige gevallen ter ophanging van een anker en meestal voor het voeren van voorzeilen. Dit laatste was bij vroegere schepen gewenst tot opheffing van de loefgierigheid, welke werd veroorzaakt door een windvang van de hoge kampanje, alsmede ter verhoging van de bestuurbaarheid, de stuurwerking van het direct bediende, en in verband daarmede smal gehouden roer, was betrekkelijk gering.
De boegspriet diende voorts tot het uithalen van de boeilijns, die ook het loeflijk van een vierkant zeil uithielden.
Ook droeg de boegspriet zelf nog vierkante zeilen (blinde), die omstreeks 1700 grotendeels plaats maakten voor stagzeilen.
De boegspriet draagt aan beide uiteinden een nok; de onderste steekt in de oven onder de bak, de bovenste in het ezelshoofd, dat bij de boegspriet het schild heet.
Het gedeelte vóór de boeg is rond van doorsnede, terwijl het middelste vierkant is met afgeronde hoeken. De boegspriet was ongeveer 1/3 van de lengte van de grote mast.

BLINDE STENG.

a. Knie van blinde steng.

b. Blinde steng.

c. Bovenblindesteng.

1. Boegspriet.

 2. Knie.

3. Ezelshoofd.

4. Mars.

5. Blinde steng (onderblindesteng).

6. Bovenblindesteng.

7. dwarszaling.

9. Topkloot.

De blinde steng is een klein verticaal mastje voorop de boegspriet, verdween na het midden van de 18e eeuw toen de rechte verlenging van de boegspriet met een kluifhout en later ook met  

                                                         ook met een jaaghout in gebruik kwam.

Het kluifhout lag boven op de boegspriet (het donkere gedeelte).

Tegen het einde van de 18e eeuw voeren enkele op schelheid gebouwde typen met een zeer lange boegspriet of met een losse kluiverboom, bij sommige schoeners wel tot de halve lengte; op de waterlijn gemeten.

Hieraan gevoerde voorzeilen hadden door het doorzakken van de te lange voorstagen vrijwel alleen gunstig effect met ruime wind.

Bij het 19e eeuwse zeilschip kreeg de boegspriet met kluifhout en jaaghout de meest geschikte lengte. Hij werd gedragen door een holle clippersteven en naar onderen gestaagd door een waterstag, het kluifhout door een stampstok. Ook de groter jachten voerden in de vorige eeuw nog een boegspriet.

De ongemakken hiervan bij behandeling van zeilen en aankomstmanoeuvres, als mede het in gebruik komen van de genuafokken, hebben de boegspriet op jachten grotendeels doen verdwijnen.

Op de latere stalen schepen bestond de boegspriet uit één rond stalen geheel.

MARSEN.

(Mars in de mast van 'Mayflower'.)

Marsen, zalings en ezelshoofden behoren tot de verbindingsstukken van de masten.
Vroeger noemde men de mars 'mastkorf, naar de naam van de speciale korf of draagkorf welke men boven op de masten van zeilschepen met ra- of Latijnse zeilen aanbracht.

a. Mars van een middeleeuws galei. b. mars van een schip uit de 14e - 15e eeuw.

'KRAAIENNEST'.

In de Hollandse zeilvaart stond de mars bekend onder de naam 'kraaiennest'. Dit was oorspronkelijk een mand (mars van marskramer) of een ton, later een klein bordes met omwanding, aan de top van de voorste mast van het zeilschip, waarin een uitkijk wacht moest houden en waarschuwen tegen opdoemende gevaren.

Buiten het plaatsen van een uitkijk werd de mars welk uitgerust bij een strijd met, hand- kruisboogschutters, speerwerpers en dan wel met vuurwapens uitgeruste schepelingen.
Na de invoering van masten uit meer de één stuk bevond zich het marszeil direct boven het grootzeil, omdat het direct boven de mastkorf wad aangebracht. Daarna werd de mars de mastkorf genoemd om hem niet te verwarren met het marszeil. Verder had de mastkorf tot taak de delen van de masten met elkaar te verbinden en standplaats te zijn voor matrozen die het tuig moesten bedienen. 

a. Bovenaanzicht vande mars van een 18e eeuw zeilschip.

1. Ondermast.
2. Schalen.
3. Onderra.
4. Rak.
5. Want (hoofdtouwen).
6. Hangers.
7. Draairepen voor de onderra.
8. Borgstrop.
9. Stag.
10. Loze stag.
11. Puttinswant.
12. Zwichtingpoten.
13. Paarden.
14. Stengewant.
15. Mars.
16. Marssteng.
17. Ezelshoofd.
b.  Onderaanzicht van de mars van een 19e eeuws zeilschip.

De volschepen hadden drie marsen. men noemde deze naar de mast waarop ze waren aangebracht. Derhalve sprak men van de grotemars, de fokkemars en de kruismars.
De grote mars is half zo breed als de totale scheepsbreedte en zijn lengte bedroeg 3/4 van zijn breedte. OP de achterrand hadden de marsen gewoonlijk een hekwerk waaraan meestal een net was bevestigd voor de veiligheid van de matrozen. De technische termen van de marsen en hun onderdelen gelden ook voor moderne zeilschepen.

RA'S.

De ra's zijn rondhouten of metalen palen, die in het midden in het algemeen prismavormig (8 - of 16 kantig) en aan de uiteinden, de nokken, dunner en recht afgeknot zijn.

Zij dienen om de razeilen vast te houden die met hun bovenzijde aan de ra's zijn vastgemaakt (aangeslagen).

De ra's worden horizontaal tegen de voorkant van de masten opgehangen, precies in hun midden.
De onderste ra's heten meestal onderra's, terwijl de marsera's zich daarboven bevinden en enkel of dubbel kunnen zijn. In het laatste geval onderscheidt men de ondermastyra's en de bovenmarsera. De ra's aan de bramstengen heten bramra's.
Tot de onderra's behoren de grote ra, de fokkera en de kruis- of begijnra.
Tot de marsera's behoren de grootondermarsera en de grootbovenmarsera, de voormarsera en de kruismarsera. Deze termen waren ook bij de vroegere schepen in gebruik, al werd de grootboven- 
marsera eerst later ingevoerd.
Tot de bramra's behoren de grootbramra, de voorbramra, de kruisbramra, de grootbovenbramra, de voorbovenbramra en de kruisbovenbramra. In het algemeen droeg de begijnra geen teneinde het bezaanszeil niet te hinderen.

Ra's van een schip uit de eerste jaren van de 19e eeuw.

a. Een samengestelde of gekuipte onderra.                                      b. Bramra.                                                                                               
1. Middengedeelte. 2. Schaalstukken, 3. Ra-arm, 4. IJzerenkuipbanden, 5. Jackstag, 6. Paarden,
7. Buitenlijzeilspierbeugel, 8. Kettingborg, 10. Ranok.

Vroeger bestonden de ra's uit een of twee gedeelten. Tot in de 15e eeuw was er geen verandering in de constructie van de ra. Later bouwde men de grote en de fokkenra vaak samengesteld of gekuipt; met het toenemen van de scheepsgrootte ging men deze constructie wijze ook op de andere ra's toepassen.
De ra's van de moderne zeilschepen hebben dezelfde constructieve kenmerken als die van de vroegere.

MASTEN. (ZEILSCHEPEN) DEEL 1.

      ZONDER MASTEN GEEN ZEILEN

         VOOR HET VOORTBEWEGEN 

             VAN HET VAARTUIG. (1)

MASTEN.

Masten zijn meestal langwerpige, cilindrische lichamen van hout of staal, die min of meer loodrecht op de as van symmetrie van het schip staan. Masten behoren tot de tuigage van een zeilschip.

(De schoener Thomas W. Lawson uit 1902 met zeven masten, meer dan 5.000 ton.) 

Masten van zeilschepen dragen ra's of andere rondhouten met zeilen. De schepen in de oudheid hadden slechts één mast met maar één zeil. Met het voortschrijden van de scheepsbouwkunst en het groter worden van de schepen werd ook het aantal masten tot twee, drie, vier of vijf uitgebreid, waarvan steeds twee of meerdere masten zeil voerden.  Voor de houten masten werd vooral vure- of grenehout gebruikt, waaronder Riga en Oregon uitstekende masten gaven omdat ze sterk en buigzaam waren. Een houten mast kon worden gemaakt van één enkele stam, of uit meerdere delen worden samengesteld. De onderverdeling van de zeilen liet ondanks de vergroting van het totale zeiloppervlak toch een bediening door relatief kleine bemanning toe. De praktijk leidde in het begin tot drie loodrechte masten en een schuin omhoogstekende boegspriet. (zie hieronder van een viermastbark).

RONDHOUTEN VAN EEN VIERMASTBARK.

1. Boegspriet.                                                                  18. Grote mars.

2. Fokkemast.                                                                  19. Grootondermarsra. 

3. Fokkera.                                                                       20. Grootmarssteng.

4. Fokkemars.                                                                  21. Grootbovenmarsera, gehesen.

5. Voorondermarsra.                                                        22. Grote bramzaling.

6. Voormarssteng.                                                            23. Grootonderbramra. 
7. Voorbovenmarsera, gehesen.                                       24. Grootbramsteng.
8. Toppenenden, toppenanten.                                         25. Grootmiddenbramra, gehesen.   
9. Voorbramzaling                                                           26. Grootbovenbramsteng.
10. Vooronderbramra.                                                      27. Grootbovenbramra, gehesen.
11. Voorbramsteng.                                                          28. Top van grootbovenbramsteng.
12. Voormiddenbramra, gehesen.                                     29. Kruismast.
13. Voorbramsteng, in één stuk met de bramsteng.          30. Begijnera.
14. Voorbovenbramra, gehesen.                                       31. Kruismars.
15. Top van bovenbramsteng.                                           32. Onderkruis (zeil)ra.
16. Grote mast.                                                                 33. Kruissteng.
17. Grote ra.                                                                      34. Bovenkruis(zeil)ra, gehesen.

(Viermastbark 'Kruzenstern' uit Rusland.)

35. Kruisbramzaling.
36. Ondergrietjera.
37. Grietjesteng.
38. Middengrietjera, gehesen.
39. Bovengrietjesteng.
40. Bovengrietjera, gehesen.
41. Top van de bovengrietjesteng.
42. Bezaansmast.
43. Bezaansmars.
44. Bezaanssteng.
45. Top van bezaanssteng.
46. Bezaansboom, boom.
47. (Bezaans)ondergaffel.
48. (Bezaans)bovengaffel.
49. Marseval.
50. Bramval.
51. Bovenbramval.

( Opmerking; IN veel zeevarende naties heerst vrij veel verwarring met betrekking tot de namen van de rondhouten van de schepen met meer dan drie masten.)

PAALMAST.

(Afbeelding van een polakker.)

Een paalmast is uit één stuk gemaakt en wordt doorgaans op kleine schepen met langsscheepse, maar ook vierkante zeilen gebruikt. Het kunnen vaste steekmasten zijn die in een mastbank of een mastkoker steken tot in een mastspoor. Paalmasten werden ook op grote schepen gebruikt.
Een ander benaming van de paalmast is polakkermast, zo genoemd omdat deze mast kenmerkend was voor de polakker.
Er waren geen marsen of zalings, zodat de ra's geheel konden worden neergelaten. 

(Eenvoudige verbinding van ondermast met steng.)

Een tuigage met polakkermasten is zeer licht, maar heeft het nadeel dat ze niet kan worden ingekort bij zwaar weer en ook de hoogte ervan beperkt is.
men heeft daarom ook wel paalmasten uit twee delen gemaakt door er een verlengstuk of steng op te bevestigen door middel van woelingen of kuipbanden. Tot in de 16e eeuw werden de paalmasten op deze wijze verlengd.
Omstreeks 1570 werd door Wouter Krijnsz uit Enkhuizen de steng schietend gemaakt, waardoor deze naar believen langs de ondermast kon worden gestreken. Dit werd mogelijk door het in gebruik nemen van het 'ezelshoofd'.
Mesten werden nu uit meerdere delen gemaakt, waardoor ze bij gebruik beter hersteld konden worden en ook gemakkelijker te behandelen waren.
Bij stormweer konden zij ingekort worden, waardoor de windvang en het zwaartepunt lager kwamen te liggen. De ondermasten zelf, kortweg mast genoemd, werden eerst verlengd met een marssteng, naderhand ook met een bramsteng.

EZELSHOOFDEN.

a. Oud ezelshoofd van Hollandse vorm.                                     b. Oud ezelshoofd van Engelse vorm.
1. Platte onderkant.                                                                      c. Ezelshoofd modern zeilschip.
2. Gewelfde bovenkant.
3. Vierkant, niet doorlopend gat voor de nok van de mast.
4. Rond gat voor de hieling van de erboven gelegen steng.
5. Oogbouten.
6. Gaten voor de draairepen.
7. Geulen voor de draairepen.

Het ezelshoofd vormt het tweede verbindingselement tussen de uiteinden van de masten en de stengen. Vroeger bestond het uit een gedeeld robuust stuk hout waarvan beide helften door ijzeren banden werden samengehouden. In principe kent men twee soorten van deze ouderwetse ezelshoofden. De Hollandse of Franse soort (a) was vierkant, vlak van onderen, gewelfd van boven. De Vlakke onderkant had in het achterste gedeelte een vierkant, verzonken gat dat diende voor de opneming van de nok van de eronder liggende masttop. Ervoor bevond zich een rond gat waarin de voet of heling van de steng paste. Op het onderste vlak bevonden zich enige bouten met ogen voor de stengewindreepsblokken en voor voor de toppenantsblokken. Over de gewelfde bovenkant liepen in lengte richting twee geulen voor de zware draairepen van de ra´s.
Het Engelse ezelshoofd (b) was veel eenvoudiger en lichter ; het had de vorm van een rechthoekig blok dat door ijzeren banden was versterkt. Er zaten twee gaten in: een vierkant gat voor de nok van de mast en een rond gat waar de heling van de steng doorheen stak. Dit type ezelshoofd werd in algemeen , ook op modernere zeilschepen , gebruikt voordat men de ijzeren ezelshoofden invoerde. 
Het ijzeren ezelshoofd (c) is een vaste constructie met twee openingen: een vierkante en een ronde. Aan de zijkanten zijn verschillende ogen aangebracht welke dienen voor de blokken van de windrepen of van de toppenants.

PLAATSING VAN DE MASTEN.

(Vijfmastvolschip 'Preussen'.)

Masten werden genoemd naar de plaats waar ze zich op het schip bevonden. Op schepen die een boegspriet voerden, eventueel met kluifhout en jaaghout, werd deze bij de masten gerekend.

Op een tweemastschip was de voorste staande mast de fokkemast, de achterste de grote mast. Op een driemastschip met een barkstuig werd de derde mast bezaanmast genoemd en op een driemastschip met een fregatstuig de kruismast.
Op een viermaster uit de 16e en 17e eeuw werd de vierde mast mast bonaventuramast genoemd.
Op een 19e eeuwse viermastbark noemde men de derde mast ook wel hoofdmast en de vierde kruismast, jager- of jiggermast of achtermast.
Op een vijfmastvolschip werd de derde mast middel;mast genoemd de vierde hoofdmast of achtermast, de vijfde jagermast, achtermast of kruismast. Op een zesmastschip als een zesmastgaffelschoener heette de derde mast de kruismast, de vierde dejiggermast, de vijfde de drivermast, de zesde de bezaanmast.
Op het enige zevenmastschip dat bestaan heeft (afbeelding geheel boven), de zevenmastgaffelschoener 'Thomas W. Lawson'werden de masten genoemd: fokke-, bezaansmast, nummer 4, nummer 5, nummer 6 en spanker.
Het achtermastje dat op sommige binnenvaartschepen en vissersschepen op het hek of zelfs op het roer gevoerd werd is een druilmast.

OPBOUW EN 'KUIPEN' VAN EEN MAST.

De ondermasten (ondermaststengen) van grote schepen werden ook in langsdoorsnede uit verschillende delen samengesteld, omdat men niet voldoende geschikt en gezond hout van grote afmetingen voorradig had. Dit heet het 'kuipen' van een mast. De naden van de mast werden gebreeuwd. Langs beide zijden van de mast werden wangen ter versterking aangebracht. 

NOMMER OF HOMMER.

Dit was een ronde of achthoekige verdikking aan de bovenste helft van een stang of mast, aan de bovenkant voorzien van een borsting.

Op deze borsting kan een zaling steunen of wordt het want gelegd. In de nommer is soms een schijfgat aangebracht voor een val.

Aan de bovenkant ervan plaatste men nommerstukken (of hommerstukken) en aan de voorkant hiervan oren, die voor de mast uitstaken. De ruimte tussen de oren was het hart en daarin kon de steng naar beneden glijden. Daarom werd ter bescherming van de mast op die plaats een rijbed, naar onder verlengd door een rijschaal, gelegd die over de kuipbanden heen greep, evenals de wangen.
Zij werden beide door nagels op de mast bevestigd. Langs ieder zijvlak van dit vierkant werd op het nommerstuk een langsscheepse balkje, de langzaling gelegd.

(Doorsneden van gekuipte masten.)

a. Doorsnede van een 18e eeuwse gekuipte mast.  
1. Stander of koning.
2.  Schalen.
3. Vulhouten.
4. Rijschaal.
5. IJzeren kuipband.

b. Doorsnede van gekuipte masten uit de eerste 
    helft van de 19e eeuw.
1. Mast.
2. Schaal.
 3. IJzerenkuipband.

Het vierkante deel van de mast werd top genoemd. Op de bovenkant ervan  werd een vierkante, enigszins  tapslopende pen. de dobbelsteen, gehakt waarop het ezelshoofd zat. (zie beschrijving ezelshoofd)
De onderkant of hieling van de mast werd dikwijls achtkantig gehakt en aan het uiteinde voorzien van een vierkante pen die paste in het mastspoor, dat op het zaadhout van de romp lag.
Daar waar de mast door het dek gaat werd hij met mastkeggen vastgezet in het mastgat, dat aan de onderzijde was versterkt door de mastvissing.
Tegen het te ver doorbuigen en om weerstand te bieden aan de druk van de wind op de zeilen werden ondermast en stengen in langsscheepse en dwarsscheepse richting gesteund door het staande want.
Korte en lichte masten werden ongestaagd gevoerd.

IJZEREN MASTEN.

IJzeren masten kwamen omstreeks 1850 op Nederlandse schepen in gebruik en zouden voor het eerst toegepast zijn door de Kinderdijkse scheepsbouwer Fop Smit.

In de tweede helft van de 19e eeuw werden zij gaandeweg  op talrijke schepen gebruikt. Deze masten en ook rondhouten, behalve de lichte, werden samengesteld uit uit ijzeren platen die aan elkaar geklonken werden. Aan de binnenkant waren zij versterkt met ijzeren kruisen, kantstukken of hoekijzers.

De bezaanmast werd echter nog lange tijd van hout gemaakt om extra afwijkingen van het geplaatste kompas te voorkomen. 

1. Ondermast.                                       9. Grote ra.                 

2. Marssteng.                                        10. Grootmarsera.   

3. Hieling of voet van de marssteng.    11. Onderwant

4. Masttop.                                            12. Rak van grote ra.

5. Oor.                                                   13. Hanger van de onderra.

6. Ezelshoofd.                                       14. Rak van de grootmarsera.

7. Langzaling.                                       15. Puttingijzer.

8. Mars.                                                 16. Grootstag.

                                        Zie vervolg: MASTEN (ZEILSCHEPEN) DEEL 2.