KANON EN TOEBEHOREN.

ZE WAREN OUD MAAR DODELIJK EN GEVAARLIJK OM TE BEDIENEN.

Vroeger werd de strijd op zee met dezelfde wapens gevoerd als welke men aan land gebruikte; pijlen, werpspiesen, speren, zwaarden, dolken en lansen, terwijl de strijders de gebruikelijke borstplaten en helmen droegen om zich te beschermen tegen de aanvallen van hun tegenstanders.

De strijd op zee werd grotendeels door matrozen en landsoldaten gevoerd, volgens militaire methoden en met toepassing van militaire tactiek. Vaak een gevecht, na het enteren van het schip, van man tegen man. Het dragen van de stalen borstplaten en helmen, was de oorzaak dat als men te water raakte, dat men door het gewicht ervan verdronk.

Vanaf de 14e eeuw kwam het kanon in gebruik als dodelijk afstand wapen. Men kende in die tijd reeds de musket of het pistool als vuurwapen. De eerste vuurmonden werden vervaardigd van aan elkaar gesmede ijzeren staven en waren met metalen banden versterkt.
Over het algemeen waren deze stukken achtladers. Zij rusten in houten beddingen en schoten ronde stenen kogels.

Kanon uit de 15e eeuw.
1. - Bedding of lade.
2. - Sluitwig.
3. - Kamer.
4. - Loop.
5. - IJzeren verstevigingsbanden.
6. - Beslag.

In de 15e eeuw werden kanonnen ook gebruikt op het voorschip van de galei en op en is kastelen en aan dek van het toentertijd pas tot ontwikkeling gekomen Noord-Europese gevechtsschip.
De eerste geschutpoorten in de romp verschenen kort na 1500.

 Een ander geschut wapen was het mortier.

64-ponder mortier.
1. - Mortier loop.
2. - Houten bedding.
3. - Tap.

4. - Tapdekplaat.
5. - Ringbout voor hijsen of vastsjorren.




Omstreeks het begin van de 16e eeuw waren de fabricagemethoden zo ver verbeterd, dat de kanonlopen uit één stuk konden worden gegoten. Vanaf  het einde van de 16e eeuw werd de ziel van het kanon na het gieten uitgeboord. Vanwege de sterkte werden deze kanonnen van voren geladen, de zogenaamde voorladers. ook het buskruit was inmiddels grondig verbeterd zodat de draagwijdte van de stukken veel groter was geworden.
In geoefende handen kon bijna om de minuut een schot worden gelost. Het kwam allemaal neer op geoefend teamwerk.
Als munitie gebruikte men in de regel ronde, ijzeren kogels, maar ook andere, meer effectieve soorten van munitie werden gebezigd, als het maar dood en verderf zaaide onder de tegenstander.
Door de onvolmaakte fabricage van dit geschut kon echter geen grote trefzekerheid worden bereikt. Desondanks vormde het gedurende bijna driehonderd jaar de voornaamste bewapening van alle oorlogsschepen.

Kanon met toebehoren en materiaal voor ander schietgerei..

1. - Kardoes.                                                                  19. - Kruittrechter.
2. - Schrootbus.                                                              20. - Kruit-maat.
3. - Kneppelkogel, stafkogel.                                         21. - Zundgatboor (avagaar).
4. - Kettingkogel.                                                           22. - Zundgatboor (spiraalboor).
5. - Kneppelkogel, stafkogel.                                         23. - Ruimnaald, ruimer, laadpriem.
6. - Puntkogel, spitskogel.                                              24. - Kruithoorn.
7. - Handgranaat.                                                            25. - Lontstok.
8. - Doorsnede van het boord van het schip.                  26. - IJzeren lontstok.
9. - Kanon.                                                                      27. - Kogelmal.
10. - Trompstuk, tromp, monding.                                 28. - Touwaanzetter en wisser.
11. - Mondstop.                                                              29. - Bekkrans.
12. - Druif.                                                                      30. - Geweerkogelzak.
13. - Tappen.                                                                   31. - Kogelgrommer.
14. - Rolpaard.                                                                32. - Kruitvaatje.
15. - Zijtalie.                                                                   33. - Handspaak.
16. - Broeking.                                                                34. - Kruitlepel.
17. - Stelhout.                                                                 35. - Aaanzetter en wisser op zelfde steel.
18. - Stelwig, keg.

De kanonnen rusten op een rolpaard, bestaande uit twee zware, verticale planken, verbonden door dwarsschotten. Zo'n rolpaard stond op vier kleine wielen, aan zware assen. Vele van deze kanonnen overleefden de overgang naar een volgende eeuw. Zij werden voornamelijk gebruikt in een batterij, dit is een brede rij van kanonnen in de zij van het schip. Het stellen van de schootshoek van het kanon werd gedaan met behulp van het stelhout, stelwig of keg. De terugslag na het afvuren van het kanon werd opgevangen door de broeking. Na het laden van het kanon werd het met de zijtalie weer op haar plaats getrokken.
Voor speciale doeleinden kende men bijzondere soorten geschut. Korte kanonnen, zogenaamde mortieren, werden onder een elevatiehoek van vijfenveertig graden afgevuurd op stellingen aan de wal. De projectielen bestonden uit holle, ronde kogels, gevuld met buskruit en kwamen pas tot ontploffing als het object was getroffen.
Omstreeks 1779 werden caronaden ingevoerd. Dit waren kanonnen met een korte loop; hun gewicht was belangrijk minder dan dat van een gewoon kanon, en de prijs dientengevolge een stuk lager, terwijl toch zware kogels konden worden afgeschoten. De draagwijdte van de caronade was echter gering. Zij werd vooral gebruikt op koopvaardijschepen, op oorlogsschepen diende zij slechts als aanvullende bewapening.
Ook kende men kleine, draaibare kanonnen, zogenaamde draaibussen, welke in gebruik waren op de dekken om op vijandelijke schepen te vuren. Deze draaibussen hadden een lade en een kolf, zoals een musket, en waren gemonteerd in een ijzeren vork of gaffel, die in een gat in de verschansing was gestoken.
In de 19e eeuw kwam er een grote verandering in de wapens aan boord van de schepen en het gebruik ervan, het achterlaadgeschut kwam in gebruik en tegen het einde van deze eeuw kende men reeds automatisch vurende kanonnen.