KAAP HOORN EN DE 'EENDRACHT' REIS.

EEN KAAP VERNOEMD NAAR 

EEN SCHIP EN EEN STAD.

400 JAAR GELEDEN.

Op 29 januari 1616 voer een Hollands schip de 'Eendracht' om het zuidelijkste punt van Zuid-Amerika op weg via een nieuwe vaarroute naar Terra Australis en Indië.

Men noemde de kaap die mijn passeerde; "Kaap Hoorn" naar de stad waar het schip vandaan kwam; Hoorn.

ZIJ GINGEN DE HOLLANDERS VOOR. 

In feite waren het de Portugese zeelieden die de Hollanders voor gingen in het ontdekken van nieuwe scheepvaart routes. Zij waren de eersten die het zuidelijkste punt van Afrika ronden op weg naar Indië. De Hollanders voeren in hun kielzog en stichten Kaapstad als bevoorradingsstation en scheepsreparatiewerf. 

Intussen was het bij de Hollanders al bekend, dat in september 1519 Fernand Magellan, met vijf opgelapte scheepjes; de 'Trinidad', 'San Antonio', 'Conception', 'Santiago'en Victoria', tussen de 75 en 120 ton en totaal 265 opvarenden was vertrokken uit San Lucar aan de Guadalquivir voor het ontdekken van een zeeroute om Zuid-Amerika in opdracht van koning Karel V van Spanje.

 Magellan stak de Atlantische Oceaan over en voer langs de oostkust van Zuid-Amerika. Na veel tegenslag, waarbij één schip verloren ging en een onderdrukte muiterij, passeerde hij op 28 november 1520 de zeestraat tussen de Atlantische Oceaan en de Stille Oceaan, die later naar hem werd genoemd, Straat van Magallanes.

Halfweg deze straat keerde één schip heimelijk terug. Hij voer verder langs de westkust van Zuid-Amerika tot 35 graden zuiderbreedte en begon vandaar de oversteek naar de west.

Op 6 maart 1521 bereikte hij de Ladronen (Marianen) Eilanden en op 16 maart de Filipijnen. 

Magellan sneuvelde bij een gevecht op het eiland Mactan nabij Cebu.

In de zomer van 1598 voeren vijf Hollandse schepen; 'Geloof', 'Hoop', 'Trouw' en 'Blijde Boodschap'uit naar Zuid-Amerika. Het waren de eerste schepen die trachten via de Straat van Magallanes Indië te bereiken.

Alleen het schip 'Geloof", onder commando van Sebald de Weert keerde na ruim twee jaar terug in Holland. De overige schepen gingen verloren door schipbreuk of vielen in vijandelijke handen.

DE GEHEIME EXPEDITIE.

In 1614 heerste er een grote geheimzinnige bedrijvigheid op de rede van de stad Hoorn. Twee schepen werden zee klaar gemaakt voor een lange reis. De bemanning die bij de schout en schepenen werden aangemonsterd kregen ook de reisbestemming niet te weten. Over een ding was de bevolking het eens; het was een geheime missie, maar niet van de Verenigde Oost-Indische Compagnie.
Ook verklikkers en spionnen onder het havenvolk die werkten voor de Spanjaarden en de Portugezen tasten in het duister.

Het ging hier om twee schepen die gereed gemaakt werden door in België geboren reder Isaac Lemaire; het spiegelschip de 'Eendracht', 180 last en het jacht 'Hoorn' 55 last.   
In het voorjaar van 1615 vertrokken de beide schepen naar de rede van het eiland Texel om daar volledig afgeladen te worden met bevoorrading en drinkwater.
Uiteindelijk vertrokken de schepen op 14 juni 1615 en koersten in zuidelijke richting op de Noordzee.
De expeditie stond onder leiding van Jacob Lemaire (1585 Amsterdam - 31-12-1616 op zee) de zoon van de reder. De 'Eendracht' had als schipper Willem Corneliszoon Schouten ( Hoorn ? - baai van Antongil 1625) en het jacht had als schipper zijn broer Jan.

WIE WAS DE REDER ISAAC LEMAIRE?

Isaac Lemaire werd geboren in 1558 te Doornik in België en overleed in Egmond a/d Hoef op 20-09-1624. Na de verovering van Doornik door de Spaanse troepen onder Parma in 1581 vertrok hij naar Antwerpen waar hij in 1584 huwde. Na de val van Antwerpen vestigde hij zich in 1585 in Amsterdam. Hij was met enige Zuid-Nederlanders oprichter van de Brabantsche Compagnie voor de vaart op Oost-Indië. Verenigde zich in 1602 met de Oude Compagnie en werd de op een na grootste aandeelhouder bewindhebber van de VOC.

In 1605 werd hij uit de VOC gezet op beschuldiging van malversaties en besteedde sedertdien zijn grote kennis, werklust en vermogen aan het breken van het monopolie van de VOC en raakte daardoor in verschillende processen verwikkeld.

Als nieuwe aanval op het VOC monopolie richtte hij in 1614 de Australische- of Zuid Compagnie op, met doel een zuidwestelijke route naar de Stille Oceaan te ontdekken. In het aangevraagde octrooi kreeg hij het monopolie voor de te ontdekken zeeweg en voor de handel daar waar niet de VOC vertegenwoordigd was. Zo begon de reis van de 'Eendracht' en de 'Hoorn'.

DE REIS NAAR KAAP HOORN.

Na een oversteek van de Atlantische Oceaan kwamen de schepen op 6 december 1615 aan in Puerto Deseado in Argentinië. Slecht weer gedurende de oversteek had schade aan de schepen opgeleverd en deze waren ook zwaar aangegroeid met zeewier en schelpen. Zodoende werd besloten de schepen het strand op te varen en ze te kalefaten. Bij het afbranden van de aangroei op de scheepshuid van de 'Hoorn' ging het fout en het schip ging verloren door de ontstane brand.

Met de gehele bemanning zette de 'Eendracht'op 8 januari 1616 de reis voort. Men passeerde de ingang van de Straat van Magallanes, deze viel onder het monopolie van de VOC,  en koersten verder zuidwaarts. Op 24 januari werden de Straat Lemaire en Stateneiland ontdekt.

Op 29 januari rondde men de Kaap, die Kaap Hoorn werd genoemd, waarvan men dacht dat het de zuidpunt was van Vuurland. Kaap Hoorn was ontdekt!

DE EXPEDITIE LEIDER EN DE SCHIPPER.

De expeditie leider Jacob Lemaire (links) de zoon van de reder Isaac Lemaire maakte gedurende de reis uitstekende tekeningen van de ontdekte eilanden, kusten in inhammen.

Vooral later ook van de noordkust van Nieuw-Guinea en andere eilanden. Tijdens de gehele reis verschilde hij vaak van mening over de te varen route met schipper Schouten.

Schipper Willem Corneliszoon Schouten (rechts) was een ervaren man en had reeds vele zeereizen achter zich in dienst van de VOC.

Hij was reeds schipper op het op het jacht 'Duyfken' in de vloot van admiraal Wolphert Marmenszoon, die op 23 april 1601 uit Texel vertrok naar Oost-Indië.

Hij hield als schipper het scheepsjournaal bij en ging daarmee met de eer strijken van deze reis; tot woede van Isaac Lemaire.

HET VERVOLG VAN DE REIS  EN VERNEDERENDE THUISKOMST.

Vreugde onder de bemanning was groot na het passeren van de kaap, maar nu was het van belang om Zuidland te vinden. Een land dat sinds de oudheid werd beschreven om de rijkdommen en de exotische bewoners.

Men volgde de roeute 15 graden zuiderbreedte en ontdekte eilanden die respectievelijk, Waterlant, Vliegeneylant, Cocoseylant, Verraderseylant en Eylant van Goede Hoop werden genoemd.

Tot dan had Lemaire zijn zin kunnen doordrijven, daar Schouten aldoor noordelijker wilde varen, maar uiteindelijk dwong Schouten een noordwestelijke koers af.

Ondertussen kreeg men aan boord te kampen met scheurbuik en daarbij de onderlinge strijd tussen Lemaire en Schouten deed de spanning aan boord oplopen. De meer ervaren Schouten won het pleidooi en koerste naar Nieuw-Guinea, daar eindeloos  ronddolen op zee op zoek naar Zuidland geen zin had.

In het voorjaar van 1616 werd Ternate op de Molukken bereikt en werden de opvarenden op hartelijke wijze ontvangen door de gouverneur Laurens Reaal. De Australische Compagnie, waartoe de 'Eendracht' behoorde, kreeg wel een verbod opgelegd om handel te drijven in deze door de VOC beheerste gebieden.

Levensmiddelen werden ingekocht en 15 leden van de bemanning ging over in dienst van de VOC.
Op 26 september voer het schip onder toezicht van opperkoopman Van Bree naar Jacarta, waar ze op 29 oktober aankwamen. Hier verliep het welkom geheel anders. Ingevolge de instructies van de Heren XVII van de VOC werd de 'Eendracht'met alles wat aan boord was in beslag genomen, zo ook de scheepspapieren. De bemanning kon in dienst van de VOC treden. De nieuwe gouverneur-generaal Jan Pieterszoon Coen, zelf uit Hoorn komende kon weinig uitrichten. Ook schipper Schouten trad in dienst van de VOC, maar werd  met Lemaire en 24 bemanningsleden min of meer als gevangenen aan boord van twee schepen onder bevel van Van Spilbergen naar Amsterdam gestuurd.
Het was het einde van de expeditie. Jacob Lemaire overleed tijdens de terugreis.

Het schip, de Eendracht, voer na de inbeslagname niet meer uit, werd onttakeld van masten, tuigage en geschut. De romp  werd op 20 februari 1683 voor een bedrag van 585 rijksdaalders verkocht aan een Chinees.

DE NASLEEP.

Isaac Lemaire heeft tot 1622 moeten procederen tegen de VOC aleer hij een schadevergoeding kreeg voor zijn schip en de papieren van zijn zoon. In 1621 was de West-Indische Compagnie opgericht die het monopolie voor de vaart door Straat Lemaire en rond Kaap Hoorn verkreeg.