BOVENKARSPEL OVERHAAL.

 

     

      BOVENKARSPEL EEN DORP 

IN DE GEMEENTE STEDE BROEC. 

WEST-FRIESLAND, NOORD-HOLLAND. 

BOVENKARSPEL.

Bovenkarspel is een dorp in de gemeente Stede Broec, in de regio West-Friesland, in de provincie Noord-Holland, en valt onder de gemeente Stede Broec. 

Bovenkarspel is volledig samengesmolten met Grootebroek, zodat beide dorpen één woonkern vormen. In 1979 werd de gemeente Broekerhaven er bij aan toegevoegd.

Bovenkarspel werd in 1193 reeds genoemd, en is gelegen op een lage dijk, een zandrug en ligt zodoende hoger dan het naburige Grootebroek en Lutjebroek.

In 1364 kregen Bovenkarspel en Grootbroek gezamenlijk stadsrechten onder de naam Stede Broec. In 1415 kreeg de gemeente toestemming tot de aanleg van een haven in het achterland van de stad, ten zuiden van Bovenkarspel bij de toenmalige Zuiderzee.

(Broekerhaven anno 1900)

Enkhuizen was hier zwaar op tegen als belangrijke zeehaven, nog erger maakte het dat in de Hoekse en Kabeljauwse twisten Broek voor Jacoba van beieren was en Enkhuizen voor Filips van Bourgondië, waardoor pas in 1449  begonnen kon worden met de havenaanleg nadat de Broekers steun- en aanhankelijkheidsbetuigingen deden aan Filips.

Rond de aangelegde haven, de Broekerhaven, groeide snel een woongemeenschap. Op 30 juli 1449 werd de zeedijk doorgraven om de haven aan te leggen.

De haven, een groot inkomen belang van de gemeente, moest ook een verbinding krijgen met de overige wateren in Noord-Holland, en werd er een overhaal aangelegd van de havenkolk naar de Westwortelsloot.

DE SCHEEPSLIFT.

Op de plaats waar nu een scheepslift staat stond in de 17e eeuw een zogenaamde overhaal om schepen van het ene water naar het andere water te kunnen brengen.

Na de stormvloed van 1916 (de vergeten watersnood) werd besloten om de overhaal te vervangen door een scheepslift.

De draagkooi voor de schepen kon elektrische worden bediend en aan de noordzijde naast de hi9jsinstallatie werd een bedieningsgebouw neergezet. De gehele constructie van de scheepslift was in handen van de firma P.M.Duyvis uit Koog aan de Zaan en de waterbouwkundige werken door de firma Bruinsma & de Boer uit Enkhuizen. In 1924 was de installatie  gereed voor gebruik.

De scheepslift heeft tot 1969 diens gedaan voor de beroepsvaart, met name voor het vervoer van tuinbouwproducten en bloemen. Tussen 1992 en 1993 werd de installatie gerestaureerd en wordt nu vooral gebruikt door de pleziervaart. Vanwege zijn speciale karakter en historische betekenis is de scheepslift erkend als rijksmonument.

 

VAREN NAAR DE OVERTOOM.

 

    OVERTOOM, EENS EEN KANAAL,

    NU EEN DRUKE VERKEERSWEG 

                IN AMSTERDAM.

OVERTOOM.

Vooral de ouderen onder ons kennen nog het liedje 'Varen naar de Overtoom'.

Schuitje varen theetje drinken varen we naar de Overtoom, drinken er zoete melk met room, zoete melk met brokken, kind je mag niet jokken.

De Overtoom is tegenwoordig een drukke verkeersader in de stad Amsterdam, met trams, auto's motoren en fietsers. Vroeger was het een maritiem knooppunt en was de Overtoom een vaart, de Overtoomse vaart.

De Amsterdamse straat met de naam Overtoom is dus vernoemd naar de Overtoomse Vaart, een in 1904 gedempte waterweg die leidde naar de overtoom tussen de Kostverlorenvaart en de rivier de Schinkel, nabij de Amstelveenseweg. 

Aan het einde van de huidige Overtoom is nog steeds water, daar gaat nog steeds de Kortverloren Vaart over in de Schinkel.

In de 15e eeuw konden schuiten via de Schinkel en de Nieuwe Meer naar de Haarlemmermeer. Via het Haarlemmermeer was het mogelijk om  overal in Noord-Holland te komen. Deze verbinding was de Graaf van Holland een doorn in het oog, daar hij wilde dat de Amsterdamse schepen via Haarlem zouden varen omdat daar tol moest worden betaald. Daarom liet de graaf in de Schinkel een dijk aanleggen die de vaarweg versperde. De tuinders konden met hun producten niet meer de stad in. Daarom werd uiteindelijk toestemming verleend om een kleine overtoom te maken.

WAT IS EEN OVERTOOM.

Een Overtoom ook wel Overhaal genoemd is een installatie waarbij een schip over land van het ene in het andere water wordt getrokken, met het doel een waterpeilverschil te overwinnen.

Reeds in de oudheid bestond een dergelijke overtoom, of "schepenweg" gebruikt door de Grieken voordat het Kanaal van Korinthe werd aangelegd.

Deze "schepenweg" liep van  Korinthe naar de Egeïsche Zee en bestond uit boomstammen waarover de schepen werden verplaatst.

Een overtoom bestond vaak uit een helling met daarop balken die met vet ingesmeerd waren.

Met behulp  van een windas, opgehangen boven het hoogste punt van de overtoom, werd een schip uit het water getrokken en over de balken naar een hoger gelegen water verplaatst.

Zo bestond er ook een overtoom in de Boerenwetering in Amsterdam-Zuid bij de Ruysdaelkade anno 1900. (links).

In principe is de overtoom de voorganger van de moderne scheepslift (hellendvlak), waarbij het schip in een bak met water of een droge constructie wordt verplaatst.

                   De overtoom in Venhuizen De Westerbuurt 1, bij Enkhuizen, vroeger en heden.

ELEKTRISCHE ZELFBEDIENING OVERTOOM.

Deze overtoom is gelegen over de Oostdijk bij Spakenburg, gemeente Bunschoten. Via de overtoom worden de bewoners van de woonwijk Vathorst bij Amersfoort en de nieuwe woonwijk Rengerswetering bij Bunschoten met het Nijkerkernauw verbonden. Het principe is afgeleid van de ouderwetse overtoom, de voorloper van de sluis, waarmee kleine schepen over een dijk werden getrokken. Maar met het ouderwetse systeem was het risico groot dat de kop een maal drijft er grote kans bestaat dat men met het roer of de scheepsschroef de hellingbaan raakt. De oplossing was om met een dwarshelling te werken. De boot wordt evenwijdig aan de dijk vervoerd op een hellingwagen waarin een scharnierende wieg zit, zodat de boot horizontaal blijft tijdens het transport en ook de bemanning aan boord kan blijven. Het speciale aan deze overtoom is dat men het geheel zelf kan regelen. "Een druk op de knop" en je wordt overgezet. Deze moderne overtoom werd in het voorjaar van 2023 in gebruik genomen.

Een plaats in Noord-Holland , Bovenkarspel, had in de 17e eeuw een overtoom, welke na de stormvloed van 1916 werd vervangen door een scheepslift. (Zie Bovenkarspel Overhaal.)

Even terug in de tijd: De Overhaal aan de Baarsjes in Amsterdam, van de Sloterdijk naar de Kostverlorenvaart: anno 1900.

Hier ligt nu de brug met nummer 199 naar de Surinamestraat.