MIDDELBURG ONTDEKKEN. GEVELS, GEVELSTENEN, SNIJRAMEN, ETC. (DEEL 2)

 

        EEN VAN DE TIEN STEDEN

          IN NEDERLAND MET DE

 RUDOLFINISCHE KEIZERSKROON 

                IN HET WAPEN.

                                          DEEL 2.

MIDDELBURG ONTDEKKEN.

Vanuit de Spanjaardstraat komen we uit op  de Sint-Pieterstraat die samen met het Koorkerkhof, Onder de Toren, Groenmarkt, Korteburg en Balans de Abdij omringen.

ABDIJ VAN MIDDELBURG.

De Abdij van Middelburg, de vroeger geheten Onze-Lieve-Vrouwe abdij, is tegenwoordig een voormalige abdij die het provinciehuis en het Zeeuws Museum huisvest.

 Het complex is midden in de stad gelegen en bestaat uit verschillende aaneen gekoppelde gebouwen met in het midden een plein.

Een onderdeel van de abdij vormen de abdijtoren, de Lange Jan genoemd, en twee kerken, de Koorkerk en de Nieuwe Kerk.

Sinds 1100 hadden monniken in Middelburg al een klooster. In 1127 vestigde de premonstratenzers uit de Sint-Michielsabdij te Antwerpen zich hier,

In 1410 kwam de abdij rechtstreeks onder de paus te staan. Een van de abten was Nicolaas van der Burch, genaamd Nicolaas de Castro, die in 1559 tot de eerste bisschop van het nieuw opgerichte bisdom Middelburg werd benoemd.

In 1574 kwam er een eind aan het kloosterleven na het langdurige Beleg van Middelburg (1572-1574), dat uiteindelijk de capitulatie van de Spaansgezinde katholieke stad tot gevolg had.

Ondanks garanties van Willem van Oranje dat de geestelijken ongemoeid zouden worden gelaten, werden de abdij en het Roomse geloofsleven erin onder dwang beëindigd.

De abdij werd hierna omgedoopt tot Het Hof van Zeeland en ingenomen door het gewestelijke bestuur van Zeeland.

De abdij deed dienst als zetel van de Staten van Zeeland en Gecommitteerde Raden en enkele aanverwante bestuurscolleges, zoals de Admiraliteit van Zeeland en zij bood tevens onderdak aan andere gewestelijke instellingen als de Munt en de Rekenkamer. De vergaderzaal werd in 1784-1785 grondig opgeknapt.

Sinds 1812 is het Provinciaal Bestuur van Zeeland er gevestigd en staat het complex ook bekend als het Provinciehuis. Het complex is meerdere malen gerestaureerd, laatst na de verwoestingen door de brand als gevolg van het bombardement op Middelburg van 17 mei 1940. Tot het eind van de 20e eeuw bood het onderdak aan diverse Rijksdiensten, zoals het Kadaster en het Rijksarchief van Zeeland. Sinds 1972 is in een deel van het complex het Zeeuws Museum gevestigd.

Met de klok mee Abdij: Wapen van Zeeland, Rekenkamer van Zeeland nr. 4; Wapen van Zeeland nr. 6.

Wapen van Zeeland. nr. 7. Wapen van Zeeland. Lvctor et Emergo. nre. 8; Wapen van Nederland. nr. 10; In nis een man zonder hoofd?

Met de klok mee Abdij / Korte Burg: Abdij; Lange Jan; Dolfijn. Korte Burg nr. 3. Wapen van Zeeland. Leeuw met gebroken ketten. anno 1944 en Middelburg in de steigers anno 1940. Ingang Abdij  / Korte Burg.

Met de klokmee: Koorkerkhof 16. Griffioen; Groenmarkt 17. Verspieders van Kanaän; Groenmarkt 13. Twee zeemeerminnen met wapen van Middelburg. Groenmarkt 3. Snijraam, Druiven met druivenbladeren; Groenmarkt 15. Vogeltje in kooi. 

SINT-JORISDOELEN.

De Sint-Jorisdoelen zijn gelegen aan Balans 25.

De Sint-Jorisdoelen is een voormalig schuttershof en het oorspronkelijke gebouw uit 1582 is tijdens de stadsbrand van 17 mei 1940 volledig verwoest.

In de periode 1969-1970 is de gevel herbouwd naar het oorspronkelijke ontwerp uit 1582.

De eerste vermelding van de aanwezigheid van het Sint-Joris schuttersgilde voor de kruis- of voetboog dateert uit 1352. Zij bevatten een hof nabij de Sint-Janskerk. Dit hof werd in 1541 onteigend en gesloopt door het stadsbestuur vanwege de aanleg van de Nieuwe Haven.

In 1542 werd geld beschikbaar gesteld voor de aanleg van een nieuw hof op grond van het Bagijnhof. In 1582 werd aan de Balans de Sint-Jorisdoelen gebouwd, aangrenzend aan het hof. In de loop der jaren transformeerde het schuttersgilde in een soort broederschap, welke in 1764 fuseerde met de Grote Sociëteit van Middelburg, en de naam Confrérie Sint Joris ging dragen. In 1766 vonden er aanpassingen aan het gebouw plaats, waarbij het dak een tweede rij dakvensters kreeg en de ramen van kruis- naar schuiframen werden gewijzigd.

Van links naar rechts:

Ingang van de Sint-Joris Doelen.

St-Joris in strijd met de draak op geveltop.

Afbeelding St-Joris op de windvaan.

In 1875 fuseerde de Confrérie met Sociëteit en ontstond de naam Sociëteit Sint Joris. Alhoewel voortzetting van het schuttersgilde, werd er niet meer aan schietsport gedaan, maar meer aan sport en spel en lezen.

In 1894 werd het pand gerestaureerd waarbij de zandstenen kruisramen op de begane grond werden vervangen voor houten ramen en de toegangspoort werd hersteld in de oorspronkelijke zandstenen uitvoering.

Van links naar rechts: 

Wapen van het Sint-Jorisgilde.

Wapen van Zeeland.

Wapen van Middelburg.

Volgend op beschietingen op 17 mei 1940 ontstond een grote stadbrand, waarbij door het snel oprukkende vuur ook de Sint-Joris Doelen gingen verloren. Het stond grond waarop het gebouw stond bleef tot 1969 braak liggen, totdat het gerealiseerd werd voor de bouw vaneen rijkskantorencomplex.  De gemeente verzocht dan wel om de doelen in originele stijl te herbouwen, wat gebeurde. Deze herbouw wordt gezien als de afsluiting van de wederopbouw van Middelburg na WO-II.

Van Balans lopen we via de Sint Jorisstraat naar de Zuidsingel, daarna via de Koningstraat naar het Bagijnhof en via de Bree naar de Wagenaarstraat en het Hofplein.

Met de klok mee:  Zuidsingel 120, Vogel anno 1951; Zuidsingel 126, Engeltje; Zuidsingel 128, Schoolkinderen; Bagijnhof - hoek Bree, Twee bomen.

Van links naar rechts:

Wagenaarstraat 21, Scheepje,

Hofplein 1, Zakkendrager.

Hofplein 16. Brouwerij van de drie tonnetjes.

Van het Hofplein lopen we via de Blindenhoek naar de Latijnse Schoolstraat en slaan de de Bachtensteen in naar Onder de Toren en gaan via de Nieuwe Burg naar de Markt.

Van links naar rechts:

Hofplein 16 binnentuin. Onbekend wapen.

Latijnse Schoolstraat 19, Wapen van Zeeland.

Bachtersteene 24 t/m 26. De Vijf (Franse) Lelies.  

Van links naar rechts:

Onder de Toren / Nieuwe Burg 42.

Wapen van Walcheren.

Hofje Onder den Toren/ Nieuwe Kerkgang 1. Oudere man en vrouw.

HOFJE ONDER DEN TOREN.

Het Hofje Onder Den Toren is geen hofje zoals vele werden gebouwd in de 17e eeuw voor alleen staande vrouwen of mannen. Het hofje werd gebouwd in 1942-43.

Bij het bombardement van Middelburg op 17 mei 1940 gingen vele woningen, zakenpanden en openbare gebouwen verloren. Ook de abdij en omliggende huizen werden grotendeels verwoest. Er weden spoedig plannen gemaakt voor de wederopbouw. Zo werden huizen die oorspronkelijk tegen de Nieuwe Kerk waren aangebouwd niet herbouwd en werd het stratenplan verlegd.

Nu moesten er ook woningen worden gebouwd voor zelfstandige ouderen en het gemeentebestuur stelde in 1941 een huis voor met woonkamer, slaapkamer, keuken, en zolder. Deze kleine huizen zouden goed in het straatbeeld passen naast de Nieuwe Kerk.

Het hofje werd min of meer gebouwd op een rechthoekig stuk terrein bestaand uit een rij huizen die twee zijden overspannen. De andere zijden waren oorspronkelijk met een muur afgesloten zodat er een binnenplaats ontstond. Er was ruimte voor elf woningen waarvan tien bedoeld waren voor bewoning door zelfstandige ouderen. het elfde huis, de hoekwoning, was groter uitgevoerd en bedoeld als woning voor een jong gezin die op de ouderen konden letten. Het hofje is opgetrokken uit rode baksteen en de verspringende zadeldaken zijn bedekt met rode Hollandse pannen. De huizen worden verwarmd van uit één centraal stookhuis en er kan gebruik worden gemaakt van één gemeenschappelijke badkamer. Boven de ingangspoort is een reliëf aangebracht met de voorstelling van een oude man en een vrouw die druiven plukt uit een tros. 

In 1943 was het gebouw vrijwel gereed en konden de eerste bewoners hun intrek nemen, maar door de de woningnood in Middelburg kwamen er in de eerste instantie nog geen ouderen te wonen.

 

Met de klok mee Markt: Wapens van Zeeland en Middelburg, Stadhuis Markt 1; Wapen van Middelburg bij ingang stadhuis. Markt 1; In de Cluys. Markt 7; Boekrol, Markt 7; Wapen van Amsterdam, Markt 7;

Vogel, Markt 19.

Met de klok mee Markt:

Tolheffing op de Westerschelde,

Markt 35.

Balen, vaten, kisten, handelswaar.

Markt 83 - Hoek Vlasmarkt.

De roode toren (Lange Jan) van de Abdij.

Markt 83- zijgevel Vlasmarkt.

 
 

Van links naar rechts Markt 85 hoek Helm: Wapen van Zeeland, Sint Joris en de draak, Wapen van Middelburg.

STADHUIS VAN MIDDELBURG.

Het stadhuis van Middelburg is gelegen aan de Markt 1 en is in de laatgotische stijl gebouwd.

Het stadhuis in in drie fases gebouwd: de eerste van 1452-1460, de tweede van 1506-1523 en de derde van 1560 - 1858.

Het stadhuis heeft een toren met een klok en een carillon. Middelburgers noemen de toren Malle Betje, omdat de klok altijd achterloopt bij die van de Lange Jan.

Middelburg bezat waarschijnlijk reeds in de 13e eeuw een stadhuis, gelegen aan de Lange Delft. Een brand in 1426 legde dit stadhuis in as, maar werd op dezelfde plaats herbouwd. In 1451 werd gesproken over de bouw van een nieuw stadhuis en op 21 april 1452 werd de eerste steen gelegd voor het stadhuis aan de Markt. Het betrof niet alleen een stadhuis, maar ook een vlees- en lakenhal.

Wellicht had de snelle nieuwbouw te maken met de bloeiperiode van de stad in de 15e eeuw na de Vrede van Kopenhagen. OP 14 maart 1458 werd het stadhuis in gebruik genomen.

In 1506 werd gestart met de tweede bouwfase van het stadhuis. In dat jaar werd het materiaal voor de stenentrappen en de toren aangekocht.

De toren werd tussen 1512 en 1516 gebouwd. Het duurde echter tot 1521 voordat de toren met hout en leien werd gedekt.

De toren had oorspronkelijk hoger moeten worden, maar men besloot uiteindelijk de toren te laten zoals hij was.

Na 1523 was het stadhuis grotendeels af maar inde eeuwen die volgden vonden verschillende verbouwingen en verfraaiingen plaats. De toren kreeg een hoogte van 90,5 meter met een trap van 207 treden, en een windwijzer in de vorm van een 'zeeridder'. het uurwerk, vervaardigd in 1525, werd in 1590 met twee 'houten mannekens' versierd. In 1756 kwam het huidige bordes voor de ingang tot stand. In de top van de Vleeshal werd in 1729 een grote houten zonnewijzer aangebracht.

In 1670 werd aan de Noordstraat een nieuwe zijvleugel opgetrokken..

In de periode 1881-1918 werd het stadhuis gerestaureerd. De 25 beelden van de Zeeuwse graven en gravinnen werden vervangen door exemplaren die in het Atelier Cuypers-Stolzenberg te Roermond werden vervaardigd.

Op 17 mei 1940 werd Middelburg getroffen door een enorme stadsbrand als gevolg van oorlogshandelingen. Van het stadhuis bleven enkel zwartgeblakerde muren overeind, het gehele stadsarchief ging verloren.

Kort na de verwoesting werd begonnen met de wederopbouw. Men besloot om de gevels van het oude raadhuis in Gotischestijl te herstellen en een deel nieuwbouw in aangepaste stijl toe te voegen.

De vleugel aan de Noordstraat werd niet herbouwd.

Op 18 augustus 1950 werd het gerestaureerde stadhuis door Koningin Juliana opnieuw in gebruik gesteld.

Van links naar rechts Stadhuis.

Hoofdingang met het oude wapen van Middelburg.

De zonnewijzer.

De klok met het poppenspel.

In de voorgevel bevinden zich 25 beelden die de graven en gravinnen die over Zeeland hebben 

geregeerd moeten voorstellen. De ´steenen persoenagien´ werden in 1516 door de Mechelse steenhouwer  Michiel Ywijnszoon geleverd. De rij beelden begint bij Dirk V en eindigt bij Karel V.

De laatste landheer Filips II, komt niet in de beeldenrij voor. Waarschijnlijk is de Tachtigjarige Oorlog de oorzaak voor het niet plaatsen van zijn beeld.

Er was nog plaats voor nieuwe gravenbeelden in de gevel van de Lange Noordstraat, maar doordat Filips II als heerser werd afgezet in 1581 zijn er geen nieuwe beelden meer bijgekomen.

In de topgevel van de Vleeshal werd op 30 april 1910 een beeld van Koningin Wilhelmina en prinses Juliana onthuld. Een jaar voordien was Juliana geboren en dat was voldoende aanleiding voor de stad Middelburg om een beeld te laten maken.

                         Zie vervolg: MIDDELBURG ONTDEKKEN. GEVELS, GEVELSTENEN, 

                                                           SNIJRAMEN, ETC. DEEL 3.