ALKMAAR ONTDEKKEN. GEVELS, GEVELSTENEN, ORNAMENTEN, SNIJRAMEN, ETC. (DEEL 3)

 

            "DE KAASSTAD" 

 WAAR DE VICTORIE BEGON.

                                  DEEL 3.

ALKMAAR ONTDEKKEN.

Bij Fridsen slaan we even de Appelsteeg in en lopen later via de hekelstraat, waar we even de Kapelstraat inlopen, naar de Vismarkt, waar we later de Mient opgaan om uiteindelijk op het Waagplein uit te komen.

HUIS MET DE KOGEL.

Het Huis met de Kogel is gelegen in de Appelsteeg nummer 2.

Het pand is op een muur na volledig uit hout opgetrokken.

Wanneer het huis ie gebouwd is niet bekend; er wordt vermoed dat het kort voor het beleg van Alkmaar in 1573, gebouwd is.

Het huis dankt de naam aan een verhaal over een Spaanse kanonskogel die tijdens het Beleg van Alkmaar in het huis zou zijn ingeslagen. Een kanonskogel is later in de linkerhoek van de gevel aan de gracht geplaatst.

Het verhaal ging dat de hageprediker Jan Arentsz. in het huis woonde toen een Spaanse kanonskogel daar insloeg. Ook zouden een spinnewiel en tobbe vernield zijn geweest door de inslag. Ook zouden zeven mensen in het huis aanwezig zijn geweest die ongedeerd bleven. Het verhaal of legende, blijkt echter uit onderzoek door in het Regionaal Archief Alkmaar in de nog bewaard gebleven bronnen, niet te bewijzen.

De houten gevel is overstek gebouwd. Elke verdieping is daarbij op consoles geplaatst. De stenen gevel had dit ook, maar dat is in de 19e eeuw verwijderd bij een verbouwing. Door een kleiner grondplan hoefde de eigenaar ook minder belasting te betalen voor het grondgebruik. De voorgevel loopt ook taps toe: de onderkant is smaller dan de bovenkant. Alleen de gevel aan de zijde van de Appelsteeg heeft een winkelpui.

Van links naar rechts Appelsteeg:

Boom. nr. 1.

Zeilschip. nr.1.

Met de klok mee Hekelstraat:

Wapen van Alkmaar. nr. 7.

Klomp. nr. 9.

Tattoo Ron. nr. 35.

Koeien- en stierenkop. nr. 33.

VISMARKT.

De Vismarkt bestaat uit enkele stenen galerijen en overdekte visbanken.

In de eerste helft van de 19e eeuw diende het gebouw als handelskantoor en viskraam. 

De vis werd in de galerijen opgeslagen en op de stenen visbanken uitgestald voor de markt.

De Alkmaarse visbanken zijn gebouwd in de 16e eeuw en zijn in 1755 verbouwd tot de huidige visbanken. In 1998 kwam er een einde aan deze vismarkt en maakte ze plaats voor eetgelegenheden.

Een vishandelaar en een visvrouw op de daknok van de overdekte vismarkt.

Van links naar rechts Mient:

Vier heemskinderen. nr. 2.

Zeemeermin met spiegel. nr. 6.

Schelp op geveltop. nr. 6.

Van links naar rechts Mient:

Snijraam met cactus in bloei.

Kale boom. anno 1607. nr. 8. 

Int vergulde boot. anno 1607. nr. 8.

LEEUWENBURG.

Leeuwenburg is een monumentaal pand  aan de Mient 23.

Het pand is vernoemd naar de bewoner die de huidige gevel liet bouwen.

Jacob Leeuwenburg  kocht het pand in 1702 van de erven van Gerrit Floriszoon Wildeman, de stichter van het Wildemanshofje. 

In 1707 liet Leeuwenburg de gevel wijzigen, waardoor deze voor het aangrenzende pand langs uit kwam te steken.

De gevel is barok- of Lodewijk XIV-stijl gemaakt.

In 1731 kwam er naast Leeuwenburg een nieuwe buurman wonen: Sijbrant van Haften. Hij merkte op dat de dakrand van Leeuwenburg uitstak en voor zijn eigen gevel langs ging. De dakrand zou 17 duim, 44 centimeter, voor zijn gevel steken.

Nadat van Haften bij de gemeente was gaan klagen, stelde de gemeente hem, na een onderzoek in december 1731, in het gelijk. Naar aanleiding hiervan liet Leeuwenburg het wapen van Alkmaar op zijn gevel plaatsen met daarop de twee leeuwen van het wapen afgekeerd. In het stadswapen fungeren de leeuwen als schilddragers die met hun voorpoten het schil vasthouden. Door de leeuwen met hun achterwerk naar het wapen te plaatsen, beledigde Leeuwenburg de stad en haar bestuur.

De gemeente heeft de situatie nooit laten aanpassen; de gevel steekt tot op heden voor die van de buren uit, en Leeuwenburg paste het geheel ook nooit aan.

                                       Een Venetiaanse gondel in de grachten van Alkmaar.

DE KROON EN DE ZIJDEWORM.

De twee panden, de Kroon en de Zijdeworm liggen naast elkaar op de Mient nummers 31 en 33. 

 

DE KROON.

De Kroon is een pand met fraai gedetailleerde renaissance trapgevel; de beide verdiepingen en de door een driehoekig fronton bekroonde bovenste geleding aan weerszijden afgesloten door met natuurstenen banden gelede bakstenen pilasters met verdiepte velden en gebeeldhouwde natuurstenen kapitelen horizontale geleding door op gebeeldhouwde consoles rustende friezen, waarvan de onderste voorzien is van sier metselwerk, een keizerskroon, de wapens van Alkmaar en Hoorn en twee gebeeldhouwde maskers, van leeuwenmaskers en engelenkopjes.

Op de hoeken van de fries van de verdieping twee beelden naast de met vruchtenfestoenen belegde XVII klauwstukken ven de zolderverdieping, eveneens klauwstukken aan weerszijden van de topgeleding. Driehoekige frontons boven de vensters; fraai sieranker. Twaalffruitsschuiframen, gesneden XIX A deur, dito kalf en bovenlicht. Op consoles rustende puibalk met cannelures.

DE ZIJWORM.

Het pand 'De Zijworm' ligt naast het pand 'De Kroon' aan de oostzijde van de Mient.

In de 17e eeuw woonden hier verschillende handelaren in zijde..

In 1672 werd het pand gemoderniseerd en voorzien van een verhoogde halsgevel met gebeeldhouwde klauwstukken.

Vanaf de 18e eeuw  kende het pand verschillende bewoners.

Het huis bestaat uit uit een voor- en achterhuis die worden gescheiden door een binnenplaats. Het voorhuis heeft een indeling in een winkel met achterkamer en een trap naar de verdieping. In de winkel zijn de restanten van de muurstijlen te zien. In het achterhuis is de keuken met een trap naar een zolder onder de kap.

Weerspiegeling van het historische verleden in een snijraam aan de Mient.

WAAG.

De Waag is een gebouw gelegen op het Waagplein  nummer 2, en dat in gebruik is geweest als kapel en waag. Het gebouw heeft een toren met beroemde ruitertjes en een fraai carillon.

De geschiedenis van de waag gaat terug tot de 14e eeuw.

In die periode was het gebouw als kapel van het naastgelegen Heilige Geestgasthuis in gebruik. In dit gasthuis konden arme reizigers gedurende drie dagen en nachten gratis onderdak krijgen; ook werden er zieken verpleegd door monniken of nonnen.

In 1566 gaf de bisschop van Haarlem toestemming om het H. Geestgasthuis in te richten tot waaggebouw.

In 1582 besloot men de waag over te brengen naar de grotere H. Geestkapel, die inmiddels nier meer in gebruik was voor godsdienstige activiteiten.

De verbouwing van de H. Geestkapel tot waag, waarbij de oostzijde, de koorsluiting van de kapel, werd weggebroken, werd in 1583 voltooid.

Op die oostzijde van het gebouw kwam een rijk versierde gevel in renaissancestijl, de huidige voorgevel uit 1884 heeft dit oorspronkelijke ontwerp nauwkeurig gevolgd. In 1597/1603 werd de dakruiter vervangen door de huidige Waagtoren. In het houtwerk in de toren zijn jaartallen 1601, uurwerkkamer, en nog hoger 1602 aanwezig. 

De fraaie voorgevel met bovenin tussen twee pilasters een schilderwerk en daaronder het wapen van Alkmaar. Boven het uurwerk het wapen van Alkmaar en het er onder het ruiterspel. Onder de wijzerplaten te Latijnse tekst; VIVE MENOR LETI FUGET HORA (een uur voor de vlucht) en SINGULAS HORAS SINGULAS VISTADUTA (ieder uur gekeken).

Op de oostelijke voorgevel van de Waag onder het wapen van Alkmaar staat de volgende Latijnse spreuk in gouden letters afgebeeld:

"SPQA RESTITVIT VIRTVS ABLAATAE JVRA BILANCIS" - "Moed en het verloren waagrecht weer". Deze spreuk herinnert aan het dappere en succesvolle verweer van de bevolking van Alkmaar tegen de Spanjaarden, tijdens het ontzet van 8 oktober 1573, ten gunste van de Prins van Oranje kreeg de burgerij van Alkmaar op 13 juli 1581 de Waag in volle eigendom terug.

Wapenschilden van steden aangebracht op de Waag:

Wapen van Oudewater.

Wapen van Amsterdam.

Wapen van Delft.

Wapen van Alkmaar.

Wapen van Holland.

Van links naar rechts:

Het product waar Alkmaar om bekend staat.

Standbeeldje van twee kaashandelaren, die de koop met 'handje klap' overeen komen.

Ook dit is Alkmaar.

                         Zie vervolg: ALKMAAR ONTDEKKEN. GEVELS, GEVELSTENEN, 

                                           ORNAMENTEN, SNIJRAMEN, ETC. DEEL 3.