KOFFIE. WAAR,WAT EN HOE!

EEN VRUCHTPIT VAN EEN PLANT, 

 DIE EEN WERELDREIS MAAKTE.

KOFFIE, DE VRUCHTPITTEN VAN PLANTEN VAN HET GESLACHT COFFEA UIT DE FAMILIE RUBIACEAE.

KOFFIEPLANT ALS WERELD REIZIGER.

(A). De oorsprong van de koffie ligt in Ethiopië in het toenmalige Koninktijk Kaffa (circa 1390-1897), vanwaar het zich langzaam verspreide naar Jemen en verder over het Arabisch Schiereiland.
In het gebied werd het buna genoemd, wat 'boon' betekend.

Over de eerste koffie doen verscheidene legendes de ronde:
1. Een herder ontdekte dat zijn geiten na het eten van bepaalde bessen erg opgewonden werden. Hij plukte enkele van deze bessen en kookte ze en hierdoor verkreeg het aftreksel een tot nu aan toe onbekende geur. De drank was bitter, maar gaf een opwekkend gevoel en verheldering van geest.
2. Een Soefigeleerde uit Jemen die naar Kafa reisde en van de bessen een drankje maakt vond dit smakelijker dan de lokale qahwah, een lokale wijn. en besloot dat deze nieuwe drank de wijn moest vervangen.
3. Dan is er nog het verhaal van een naar de woestijn verbannen geestelijke uit de Jemenitische havenstad Mokka die deze bessen van de koffieplant kookte tegen de honger.

De drank koffie werd opgemerkt door Arabische handelaren en hiermee begon de wereldreis van de koffieplant. Na eerst bekend te zijn geworden in de Arabische landen kwam de koffie terecht in Perzië waar het door een arts werd gebruikt als een opwekkend en verhelderend medicijn en tegen slaperigheid. Via de havenstad Mokka kwam de koffie via Egypte in Syrië terecht, waar deze koffie soort mokka werd genoemd.
Maar koffie bleek ook een verslavende werking te hebben en werd door de islamitische geestelijken en ook door de Ethiopische christelijke als drank verboden. Deze verboden werden later na verloop van tijd ongedaan gemaakt.
Via de handelaren in de Levant kwam de eerste koffie aan in Venetië en werd daar in de 16e eeuw het eerste koffiehuis geopend.

(B). Tussen 1665 en het einde van de 17e eeuw  arriveert via Indiase en Hollandse kooplieden de koffie in India en Ceylon. In Ceylon een toenmalige Hollandse nederzetting werd de koffie aangeplant en geteeld in de koele bergen.   Na de komst van de Engelsen op het eiland werden de plantages verwaarloosd, er trad een ziekte op en ze werden vervangen door thee-plantages, daar de Engelsen meer behoefte hadden aan thee.

(C). In 1696 stuurde Adriaan van Ommen, die in de periode commandeur van de Malabarkust in Zuidwest-India was, op verzoek van zijn vriend Nicolaas Witsen burgemeester van Amsterdam enige koffieplantjes naar zij collega in Batavia, het huidige Jakarta. 

De plantjes werd aangeplant op de Kedawoeng-plantage, de eerste oogst mislukte, maar een tweede zending plantjes die een zekere Hericus Zwaaydecroon uit Malabar meebracht leverde een goede oogst op. De eerste koffie monsters en plant werden in 1706 naar Amsterdam verscheept. Ze werden aangeplant in de botanische tuin en zaden werden werden verder naar andere landen in Europa verstuurd. De eerste koffieplantages verschenen op Celebes en Sumatra.
Einde 17e eeuw smokkelde Nederlandse zeevaarders de Coffea arabica van Mokka naar Java, waar de plant goed bleek te groeien.

(D). In 1712 begonnen de Hollanders te experimenteren met koffieteelt in Suriname.

(E). In 1714  krijgt Lodewijk de 14e een koffieplantje als geschenk van de bestuurders van de stad Amsterdam. Het plantje werd opgekweekt in de Jardin des Plantes in Parijs.

(F). In 1720 brengen de Fransen de koffie naar het eiland Martinique. Ongeveer dezelfde tijd start men in Brazilië ook met de koffieteelt met planten vanuit Martinique en landen ten noorden van Brazilië Suriname en Frans Guyana.

(G). In de 18e eeuw verspreid de koffie zich over Caribische gebied en Midden-Amerika.
In dezelfde periode haalt het eiland Réunion koffie uit Jemen en vandaar wordt het weer doorgegeven naar Afrika en Brazilië.

(H). In 1760 weten Braziliaanse handelaren de hand te leggen op koffieplanten en zaaigoed uit Goa, India.

(I). Rond 1826 gaat de eerste koffie naar het eiland Hawai.

(J). In 1857 importeren de Fransen de koffie naar Vietnam.

(K). In het einde van de 19e en het begin van de 20e eeuw  wordt de koffie aangeplant in verschillende Franse Duitse en Belgische koloniën in Afrika.

ZIEKTE.

Aan het einde van de 19e eeuw trad er wereldwijd een ziekte onder de plant van de Coffea arbica en werd er besloten deze te vervangen door de minder gevoelige soort Coffea canephora (de robusta-koffie), die in de Belgische Congo werd ontdekt.

KOFFIEBOON EN DE TEELT.

Een koffieplant groeit uit tot een stevige struik met een korte stam waaruit de takken zich ontwikkelen.

De plant heeft 3 tot 4 jaar nodig voor er de eerste witte bloemen verschijnen die een diepe geur van jasmijn tot sinaasappelbloesem hebben. Na de bloei komen de bessen aan de takken met elk twee bonen erin.

Het duurt ongeveer 8 maanden eer de bessen rijp genoeg zijn om geoogst te worden. Ze zijn dan verkleurd van groen naar rood. 

Het oosten van de bessen gebeurt nog steeds met de hand en wordt door vrouwen gedaan, die later de bessen op kwaliteit sorteren.

Het plukken en selecteren van de bessen is een belangrijk proces en tijdrovend. Een mengel van groene en rode bessen wordt gebruikt voor de goedkopere massaconsumptie van koffiebonen.
Na het plukken van de bessen kan de deze verder worden bewerkt: nat of droog

De bes bestaat uit verschillende lagen, zoals op de afbeelding hiernaast is aangegeven.

DROGE METHODE.
De droge methode wordt voor beide koffiesoorten gebruikt en verloopt als volgt: de bessen worden buiten te drogen gelegd in de zon. De warmte zorgt ervoor dat alle suikers en sappen van het vruchtvlees in de koffieboontjes doordringen; een gisting- of fermentatieproces.
Wanneer de bessen voldoende zijn gedroogd en gegist wordt met behulp van pelmachines de boon van de bes gescheiden. Dit kan bij kleine productie ook met de hand worden gedaan.

NATTE METHODE.
Deze methode wordt vooral bij de Arabica gebruikt en verloopt als volgt: de koffiebessen worden met behulp van een pulpmachine en water van de bes ontdaan. Om de boon blijft een gelatine-achtig laagje over. De bonen gaan hierna in een gistingtank waar het gistingsproces proces plaatsvindt. De koffie wordt daarna uitvoerig gewassen om alle resten van het vruchtvlees van de bes volledig te verwijderen, waarna de koffie boontjes worden gedroogd.


De koffieboontjes worden in jutte zakken verpakt voor de export naar de afnemers, waar deze zal worden gebrand op smaak, als boon verpakt of gemalen verpakt.

KOFFIE BRANDEN.

Het branden of roosteren van de koffieboon gebeurde vroeger bij de kleine telers gewoon in een stalen wokpan op een vuurtje, iets wat je in de Aziatische landen in de dorpen nog kan meemaken.

Het brandproces opent de aroma's in de rauwe koffiebonen. Iedere boon heeft een eigen brandprofiel. Dat is het recept voor de koffie; het vertelt hoe lang en op welke temperatuur er gebrand moet worden en welke kleur de koffieboon moet krijgen. Wie bepaald dat brandproces? het is de getrainde neus van de koffiebrander, zoals een parfumeur dat bij de parfum doet. Branden is een ambacht van proeven, ruiken en kijken.

Bij de huidige grote koffie-producenten gaat dit tegenwoordig machinaal, waarbij een automatische controle wordt uitgeoefend op de kleur van de boon tijdens het brandenproces.

Na het branden van de koffie wordt deze zo snel mogelijk verpakt om de aroma te behouden. Wordt de koffieboon gemalen dan wordt deze vacuüm verpakt, maar niet direct na het malen, daar na het branden er gassen vrijkomen die eerst moeten vervliegen. Laat men de gassen niet vervliegen dan bestaat de kans dat de verpakking openbarst.

Een modern systeem is de verpakking te voorzien van een ontgassingsventiel. Dit zorgt ervoor dat de gassen die opgebouwd worden kunnen ontsnappen en dat er tegelijkertijd geen zuurstof bij de koffie kan komen.

DE DUURSTE KOFFIE SOORTEN.

BLUE MOUNTAIN KOFFIE VAN JAMAICA.

Jamaica Blue Mountain is een exclusieve koffiesoort die wordt geteeld op de hellingen van de Blue Mountain op het Caraibische eiland Jamaica.
deze wordt verbouwd op een hoogte van 910 en 1700 meter boven het zeeniveau en het klimaat is hier koel en vochtig met veel neerslag. Samen met de vruchtbare, goed gedraineerde bodem geeft dit de ideale omstandigheden voor de teelt van de Arabica koffieplanten. Voor 250 gram van deze koffie wordt gauw €45,- betaald. De koffie heeft een milde en niet bittere smaak.

De koffieplant werd in 1728 door de voormalige gouverneur van het eiland, Nicholas Lawes, vanuit het eiland Martinique geïmporteerd.
De koffieteelt nam een grote vlucht en in 1944 bepaalde de Jamaicaanse overheid dat alle koffie die geëxporteerd werd, voortaan via één centraal handelskantoor verhandeld moest worden welke op moest toezien op de kwaliteit van de koffie. 
tegenwoordig is de naam Jamaican Blue Mountain Coffee internationaal beschermd.

KOPI LUWAK VAN BALI.

Kopi Luwak of civetkoffie is een van de duurste koffiesoorten van de wereld.
De prijs wordt niet veroorzaakt doordat de koffiebessen zelf zo zeldzaam zijn, maar door het speciale productie proces.
De koffie verbouwd op de koffieplantages wordt op Bali in Indonesië gegeten door de luwak 
(loewak), een civetkatachtige.

De kat verteerd in zijn maag wel het vruchtvlees van de bes, maar niet de koffieboon welke intact blijft en via het darmkanaal het dier verlaat. De bonen worden later terug gevonden in de ontlasting van het dier.

De ontlasting wordt door vrouwen gezocht onder de koffiestruiken en ingezameld. De ontlasting is moeilijk te vinden, waardoor de prijs hoog is en de koffie een exclusief karakter heeft.
De ontlasting wordt gewassen en gedroogd en vervolgens van hun schil ontdaan. Hierna worden de bonen licht geroosterd. De aminozuren die tijdens het gistingsproces zijn vrijgekomen werken tijdens het roosteren in op de bonen en zorgen voor een bijzondere smaak. 
De koffie heeft een zoete frisse smaak.
Voor de originele Luwak kopi betaald men voor 125 gram €35,-

Helaas is men ook begonnen met deze dieren in gevangenschap koffiebessen te voeren en zo de productie van deze koffie op te voeren. Dus pas op voor namaak! Maar de wilde civetkatten geven uiteindelijk een betere kwaliteit.
het product komt buiten Bali ook voor op de Indonesische eilanden Sumatra, Java en Celebes,
en verder in landen als de Filipijnen, waar het 'kape alamid' wordt genoemd, in Vietnam en Zuid-India.

KOPJE KOFFIE MAKEN EN BESTELLEN.

Het bereiden van een kop koffie wordt in vele landen verschillend gedaan en is vaak ook nog aan de streek gebonden. Achteloos een kop koffie bestellen gaat tegenwoordig niet meer en kan je een keus maken van vele manieren waarop een kop koffie wordt klaar gemaakt.

KOPI TUBRUK IN INDONESIË.

Reis je door Indonesië dan kan je het meemaken dat je op een van de eilanden waar koffie wordt verbouwd in een dorpje gewoon langs de weg iemand bezig ziet met het branden van koffiebonen.

Natuurlijk is het dan ook niet ongewoon, dat je daar een kop koffie kan drinken die al eeuwen lang op de zelfde wijze wordt klaar gemaakt.

Zijn de koffiebonen nog niet gemalen, dan worden ze ter plaatse in een stenen vijzel tot fijn koffiepoeder gestampt. Een ketel water staat reeds op een vuurtje te koken.

De koffiedame schept twee lepels koffiepoeder in een glas en giet daarop een hoeveelheid kokend water. Omroeren en eventueel suiker toevoegen, en dan is het wachten tot al het koffiedik naar de bodem van het glas is gezakt. Langzaam drinken tot je aan het koffiedik bent gekomen. 

Ook in de Arabische landen en Turkije wordt de koffie op deze manier nog klaargemaakt.

KOFFIE GEZEGDEN EN UITDRUKKINGEN.

1. Bakkie pleur is een spreektaal voor een kopje koffie die vooral in Den Haag en Rotterdam als term geclaimd wordt.

2. Ze kwamen op de koffie. Zij bereiken hun doel niet; ze werden teleurgesteld; ze kwamen te laat. 

Letterlijk: ze kwamen, toen het eten al gedaan was. Ze kregen dus alleen nog maar een kop koffie, die vroeger op de boerderijen altijd gereed stond in een pruttelkan.

3. Dat is geen zuivere koffie. De zaak deugt niet; toen werd de zaak heel anders.

4. Dat was andere koffie. Dat was andere taal; toen werd de zaak heel anders.

5. Koffiedik. Dat is zo helder als koffiedik, heel onduidelijk.