EDAM ONTDEKKEN. GEVELS, GEVELSTEN, ORNAMENTEN EN SNIJRAMEN. (DEEL 2)

 

     ER IS MEER DAN KAAS 

     IN DE PLAATS EDAM.

EDAM.

STADSWANDELING.

RAADHUIS VAN EDAM.

Het voormalige raadhuis staat aan het Damplein. Het raadhuis is in 1737 gebouwd door de Meester-Huystimmerman Jacob Jongh. De eerste steen werd gelegd op 18 mei van dat jaar door Roelof Boot.

Het pand is momenteel in gebruik voor verschillende doeleinden: de oude raadszaal is in gebruik als trouwlocatie, de VVV is gehuisvest op de begane grond, rechts van de ingang, en op de eerste verdieping heeft het Edams Museum een dependance voor exposities. De hoofd vestiging van het museum bevindt zich aan de andere kant van de Dam in het oudste (ongeveer 1540 jaar) stenen huis van Edam.

De ingangspartij wordt omgeven door een gebeeldhouwde zandstenen omlijsting, met geheel bovenaan een weergaven van het stadswapen.

Dit geheel wort omgeven door een resaliet. Over de volle breedte van de voorgevel en de zijgevels loopt een loodslab, dit is een voeglood, dat inregenen moet voorkomen. het lood verspringt bij de resaliet en de hoekpilasters. Dit lood is tijdens de bouw al in de gevels aangebracht.

De hal op de begane grond, het trappenhuis en de hal op de verdieping bevatten stucwerk uit de tijd dat het pand gebouwd werd.

De raadszaal is gedecoreerd met beschilderd behang van Willem Rave. Het behang stamt uit 1738 en stelt de kroning van Saul en het Salomonsoordeel voor. Het zijn schilderingen die het recht uitbeelden en ze herinneren aan de rechtspraak van de schout van Edam in vroeger tijden. Ook de meubels en twee schoorsteenmantels, in de raadzaal en burgenmeesterkamer, zijn origineel. 

Het pand is sinds 15 november 1967 een rijksmonument.

Linksboven; Brug over de voorhaven.

Midden; Het edammer museum het oudste pandje van Edam.

Linksonder; Wapen dijkgraaf en hoogheemraden op sluismuur Damplein- Voorhaven.

Rechts; Wapen van het hoogheemraadschap op de wand damsluis Voorhaven - Damplein.

Boven; Zwaan op gevel Lutherse Kerk. Voorhaven 136 en zwaan op de top van het pand van de Lutherse Kerk.

Onder;  Tekst op de boven de deur van de Lutherse Kerk en een jaartal aanduiding in Romeinse cijfers.

Gevelsteen met rosmolen tussen leeuwenkop, anno, jaartal 1628 en leeuwenkop. Voorhaven 146.

Linksboven; Snijraam met jaartal 1584. Voorhaven.

Midden; Deurraster Voorhaven.

Rechtsboven; Kinderen op een wip

Voorhaven 130.

Rechtsonder; Eikel. Voorhaven 42.

Linksonder; Uitkijk op een zeilboot, 'Ooch inet Seyl'.

Met de klok mee:

Snijraam Voorhaven 34.

Wapen van Haarlem Voorhaven 139-141.

Non met kinderen Voorhaven 158.

Makelaar op top gevel Voorhaven 14.

Tweehonderd jaar Voorhaven.

Snijraam met pijlen Voorhaven 32. 

Rechts; Fraai deurraster Voorhaven 44.

Midden boven; Boom in snijraam met wapenschild en hart. Voorhaven 14.

Rechtsboven; Pieters hefbrug over de Voorhaven.

Rechtsonder; Zeilschip 'in de saene' Voorhaven 19.

Midden onder; Windwijzer met paard op pand aan de Voorhaven. 

Linksboven; Leeuwenkop Voorhaven.

Midden boven; Kinderkopje Voorhaven.

Rechtsboven; Vrouwenkop Voorhaven.

Rechtsonder; Snijraam met fraaie raster versiering Voorhaven.

Midden onder; Weegschaal Creemers Hofje 1989. Voorhaven 39.

Linksonder; Snijraam met pijlen en in het midden gouden bloem. Voorhaven.

Van links naar rechts:

Handelspakhuis aan Voorhaven 37.

Pakhuis Bordeaux Voorhaven 41.

Houten klokgevel aan de Voorhaven.

Jansbrug over de Voorhaven.

Van links naar rechts: 

Uithangbord De Halve Maan, voorhaven.

Snijraam met paard, Voorhaven.

Uithangbord met zwaan en huisnummer, Voorhaven 107.

Jaartal aanduiding; Anno 1621 tussen twee leeuwenkoppen. Voorhaven. 

Kaashandel aan de Voorhaven.

EDAMMER KAAS.

Edammer kaas of kortweg edammer is een bolvormige harde kaassoort, die van oorsprong verhandeld werd vanuit Edam.

De bekende kleur van de kaas is rood, daar deze voor de export een kaaskorst krijgt van rode paraffine. De kaas wordt ook met een gele kleur verkocht. De kaas is over de hele wereld bekend. Dat begon al in de Gouden Eeuw, toen hij werd verhandeld voor andere goederen. Oudere benamingen voor de kaas zijn 'cleyene kasekens' en 'klootjeskaas', dat laatste vanwege de bolvorm.

De Edammer kaas werd voorheen gekleurd met het sap van de klaproos. De aanduiding "Edam Holland" is sinds oktober 2010 volgens besluit van de Europese Commissie beschermd.

Van links naar rechts;

Wapen Vlek-Boot in snijraam Voorhaven 137.

Het huis van Haarlem en jaartal aanduiding 1925. Voorhaven 139-141.

Trapgevel van het oudste gebouw in Edam, nu het Edammer museum aan de Voorhaven.

Linksboven; Versiering aan de daknok van het muziek theater aan de voorhaven.

Linksonder; Snijraam met buitenlicht van het stadhuis van Edam Damplein 1.

Rechts; Wapen van Edam. Hoogstraat 16.  

WAPEN VAN EDAM.

Het wapen van Edam komt voor het eerst voor op een zegel in 1361. Het schild is sindsdien weinig veranderd, maar de schildhouder wel.

In de 16e eeuw werd het schild nog gehouden door twee leeuwen, maar vanaf de 17e eeuw, om precies te zijn het jaar 1626, wordt het schild gehouden door een beer in natuurlijke kleur.

Het officiële wapen van Edam werd op 26 juni 1826 vastgelegd. 

Officieel is dit ook het wapen van de gemeente Edam-Volendam.

Het wapen dat gemeente voert, de schilden van Edam en dat van Volendam naast elkaar, in nooit officieel vastgelegd of erkend door de Hoge Raad van Adel.

Na de fusie tussen Edam-Volendam en Zeevang op 1 januari 2016, heeft de nieuwe gemeente Edam-Volendam het oude wapen behouden.

LEGENDE.

Er zijn twee volksverhalen die de herkomst van de stier en de drie sterren verklaren:

Het eerste is het verhaal over de Wapenstier van Monnickendam. Deze stier zou zijn uitgebroken van een klooster in die stad. Zo kwam de stier na een dag rondrennen aan bij een weiland in Edam. Hij zou rond middernacht in het weiland verdwaald zijn geraakt. Een knecht van de boer kwam naar de stier toe, daar hij dacht een man te zien. Hij vroeg aan de stier wat die daar aan het doen was. De stier zou hierop hebben geantwoord: "Sterren", dat zou het enige woord zijn geweest dat de stier kon uitspreken.

Later begreep de knecht dat het helemaal geen man was geweest, maar de stier. Hij vertelde de burgemeester dat hij de stier had ontmoet en de burgemeester gaf Edam hierop het wapen: een stier op een groen veld met drie sterren boven de stier.

Het tweede verhaal dat de herkomst van het wapen zou kunnen verklaren, is opgetekend in de Grote Kerk van de stad:

1219.

Edam als trouwe lantsaten

Quamen die van Haerlem te baten

Wilt vreughte vaten

Sij gingen ham hard en fier

Met stoute moet met felle manier

Als verwoede stier

Paus, Keizer en al het Christenleer

Verwonderen hen met alle seer

Van die grooten eer

Alsoo kreegh Edam haar wapen

Met eer en gewelt

Drie vergulde sterren in 't root veld

En een stier daarin gestelt

1610.

De drie sterren kunnen echter ook verklaard worden door een ander volksverhaal. Een groep Edammers zou in 1219 op kruistocht een groep Haarlemmers te hulp zijn geschoten. Hierop heeft de Duitse Keizer besloten dat Edam drie gouden sterren in het wapen mocht voeren.

Het feit dat de stier zwart is en op een rood schild staat is heraldisch gezien incorrect, hierdoor is het wapen een zogenaamd raadselwapen. Een dergelijk wapen zou de aanschouwer er toe oproepen om vragen te stellen over de herkomst van het wapen. Zowel het zwart van de stier als het groen van de ondergrond mogen officieel niet op een rood veld geplaatst worden.

Met de klok mee:

Anno MDCXVI Hoogstraat.

Anno 1655. Hoogstraat.

Snijraam Het Huisje. Hoogstraat 

Snijraam en buitenverlichting Hoogstraat.

Van links naar rechts: 

Snijraam met pijlen. Hoogstraat.

Twee mooie oude pandjes aan het einde Hoogstraat en Nieuwe Haven.

Overdag luikjes open 's avonds dicht!

Van links naar rechts:

Hakkelaarsbrug naar Begijnenland.

Ridder te paard Begijnenland.

Kasteel Begijnenland.

Van links naar rechts:

De slanke speeltoren.

Doorkijkje van Schepenmakersdijk op de Lingerzijde.

In de wassende maan. Schepenmakersdijk 17.

    Wapen boven de toegangspoort van de gebouwen van de Hoogheemraadschap Noorderkwartier.

HEEMRAAD.

Het hoogheemraadschap is gevestigd in het Gemeenlandshuis Schepenmakersdijk 16 en ligt achter een monumentaal houten hek uit 1785. Het bestaat uit drie om een hof gegroepeerde gebouwen uit de 18e eeuw. In het middelste gebouw bevindt zich de oudste vergaderzaal van het Hoogheemraadschap van de Uitwaterende Sluizen van Kennermerland en West-Friesland.

Leden van het dagelijks bestuur vergaderen hier en nadien werd de tafel gedekt om te dineren en kon men in een bedstede slapen. Uit die periode is nog één bedstede  bewaard gebleven.

De op sokkels geplaatste tuinbeelden stellen de vier jaargetijden voor.

Met de klok mee: 

Wapen van het Hoogheemraadschap.

Tuin met het middelste gebouw en de jaargetijden beelden

Het klokkentorentje op een van de gebouwen.

Fraaie windwijzer op een van de gebouwen.

Eenvoudig snijraam boven de ingang van het middelste gebouw met daarboven het wapen en omgeven door twee horens van overvloed en twee vissen.

Het hoogheemraadschap, in andere provincies beter bekend als het waterschap, zorgt voor het waterbeheer in een bepaald gebied. Draagt zorg voor voldoende schoon water wat drinkbaar is.

Zorgt voor bescherming tegen te veel water en controleert de dijken langs de rivieren.

Met de klok mee;

Twee fraaie theehuisjes anno de 18e eeuw aan de overzijde van het water langs de Schepemakersdijk.

Een vrouwenkopje op een voordeur.

Snijraam met in het midden het wapen Hoogheemraadschap aan het pand voormalig scheepsbouwer Jan Meester. Scepenmakersdijk.

Met de klok mee:

Ophaalbrug na ophaalbrug.

Een slank ophaalbruggetje met op de achtergrond de Speeltoren.

Twee pakhuisgeveltjes aan Doelland.

Leeuwenkopje Doelland 1.

Snijraam aan de Schepenmakersdijk

Linksonder; Twee vrouwenkopjes Bult 25.

Midden boven; Staartaanduiding.

Rechtsboven; Zeilschip Fortuna Spuistraat. 

Rechtsonder; Uithangbord Laarzenmaker Spuistraat 

Midden onder; Uithangbord Hotel Fortuna Spuistraat.

Linksboven; Tekst boven deur Spuistraat 66. Linksonder snijraam Nieuwehaven. Midden; In de witte os Nieuwehaven 55. Rechts; De koe 1938 Nieuwehaven 54.

Boven; Dubbelpand aan de Nieuwehaven 41 met aan gevel afbeelding van kuiper.

Linksonder; Het Geloof , De Hoop en de Liefde. Nieuwehaven 40.

Rechtsonder; In wildt schut. Jager in het bos. Nieuwehaven 42.

Linksboven; Kromhout Nieuwehaven 39.

Midden van boven naar beneden; Deurkalf Nieuwehaven 39. Raaf anno 1625 Nieuwehaven 38, Pakhuis De stad Rotterdam Nieuwehaven.

Rechtsboven; Charitas Vrouw met kinderen. Nieuwehaven 29.

Rechtsonder; Deurkalf, Touwslagerij Nieuwehaven 18A.

Linksonder; Snijraam Nieuwehaven 24.

 

Met de klok mee.

Uithangbord J v d Woude met hakmes. Nieuwenhaven.

Midden boven; Kraaiende haan op hoogspanningshuisje begin Oorgat.

Rechtsboven; Mooie makelaar Voorhaven 14.

Rechtsonder; Snijraam met vinvis in touwlus Oorgat 86.

Linksonder; Initialen in touw JWM Oorgat 25.

Met de klok mee: Wapenschild met krans, Baandervesting 108.

Midden boven; Rijksappel Baandervesting 106.

Rechtsboven; Kerfbijl en passer Baandervesting 108.

Rechtsonder; Man met Jacobsstaf Baandervesting 108.

Linksonder; Stadgezicht Baandervesting 108.

Deze gevelstenen komen oorspronkelijk uit Amsterdam