ZEE EN BEELDHOUWKUNST. (DEEL 2 - BUITENLAND)

 

BEELDHOUWKUNST DIE HERINNERT 

AAN ZIJ DIE DE ZEEËN ONTDEKTEN;

 ZEESLAGEN VOERDEN EN VOOR 

HEN DIE OP ZEE HET LEVEN LIETEN.

                                      DEEL 2

ZEE EN BEELDHOUWKUNST BUITENLAND.

BELGIË.

Ook in België. op de zeedijk te Oostende werd in 1953 een monument opgericht voor de Belgische zeelieden die omkwamen in de Tweede Wereldoorlog (links); het is gemaakt door Willy Keitz (1903-1982).

Hij schiep eveneens een figuur ter nagedachtenis van de omgekomen cadetten van de Hogere Zeevaartschool te Antwerpen (rechts).

Voor de gesneuvelde zeelieden van beide wereldoorlogen is te Antwerpen, nabij het gebouw van het loodswezen een monument opgericht, gebeeldhouwd door Simon Goossens (1893-1964)

Een monument ter nagedachtenis van de omgekomen cadetten van het Belgische opleidingsschip 'Comte de Smet de Naeyer' staat op het Jean Jacobsplein te Brussel.

Het werd gebeeldhouwd door Charles Samuel (1862-1938), in 1912.

Het schip werd vernoemd naar Graaf Paul de Smet de Naeyer, toenmalig minister van Financiën en openbare Werken. Hij startte in 1002 in Brugge met een comité dat de maritieme bedrijvigheid deed herleven. Een van de beslissingen van de "N.V. Belgische Zeevaartvereniging" was om een zeilschip te bouwen dat kon dienen als opleidingsschip voor officieren van de koopvaardij.

In december 1904 werd dan ook het eerste schoolschip, de "Comte de Smet de Naeyer"of kortweg "Comte" te water gelaten. Bij de tewaterlating op de Greenock scheepswerf te Schotland in oktober 1904 kapseisde het schip.

Na de eerste reis naar Chili werd de grote driemaster wat getransformeerd en beter uitgerust. In 1906 lag het schip op de rede in Antwerpen voor een grote opknapbeurt. OP 11 april vertrok het schip vanuit Antwerpen naar Zuid-Afrika met een vracht van 2400 ton cement en 350 ton andere vracht , het werd haar laatste reis.

Op 19 april 1906 verging de "Comte" in de Golf van Biskaje. Hierbij kwamen 33 scheepslieden om het leven, onder wie de kapitein, de aalmoezenier en verschillende officieren. Een reddingsloep met 24 matrozen overleefden de ramp.

Te Zeebrugge treft men nabij de pier een gedenkteken aan ter herinnering aan de raid op Zeebrugge door de Engelse vloot op Sint Jorisdag, 23 april 1918. 

Het oorspronkelijke monument werd in 1943 door de Duitsers vernield, maar werd in 1964 weer herbouwd.

Eveneens te Zeebrugge staat een eenvoudig kruis ter nagedachtenis van de op zee gebleven vissers.

Een merkwaardig gedenkteken is de voorsteven van de Engelse kruiser 'Vindictive' die te Oostende nabij de Comte de Smet de Naeyerlaan staat ter herinnering aan de blokkade van de Oostendense haven in 1918.

Tot de beeldhouwwerken in relatie met de zee kan ook gerekend worden het Brabofontein op de Grote Markt (links) te Antwerpen, in 1887 ontworpen door Jef Lanbeaux (1852-1908) .

Van dezelfde beeldhouwer staan meerdere allegorische bronzen figuren met betrekking tot handel en scheepvaart aan de gevel van het Hansahuis te Antwerpen (driemaal rechts).

Een ander monument te Antwerpen, van J.J.Winders (1849-1904), staat op het Marnixplein en herinnert aan de Vrijmaking van de Schelde. het werd opgericht in 1883. (links)

Op 1 en 2 augustus 1863 vierde Antwerpen feest: de stad verlicht met lampions, straten zwart van het volk, vuurwerk aan de kaaien, op de Schelde overal versierde boten. Voortaan was er geen tol meer verschuldigd aan Nederland om de Schelde op te varen. Een nieuwe bloeitijd voor de havenstad brak aan.

Op de Suikerrui naast het stadhuis staat sedert 1950 een bronzen beeld (rechts) van de 'buildrager' van Constant Meunier (1831-1905), dit ter ere van de havenarbeiders van Antwerpen.

Aan beide zijden van de Scheldebrug te Temse bevindt zich een liggend naakt van de hand van Karel Aubroek

(1894-1986), dat de Schelde symboliseert.

Een zeer bijzonder religieus beeldhouwwerk is het voetstuk van de preekstoel in de Sint Andrieskerk te Antwerpen, gebeeldhouwd door Frans van Geel (1756-1830). 

Het stelt voor Christus staande op de baren op het ogenblik dat hij Petrus en Andreas, de laatste zittend in een Brabantse boot, toegevoegd: 'Volg mij, Ik zal u tot mensenvissers maken'.

Voor de cartograaf Gerard Mercator (links) werd een standbeeld opgericht te Rupelmonde, een werk uit 1871 van Frans van Havermaet (1828-1999);

voor Simon Stevin (rechts)  een standbeeld te Brugge, gebeeldhouwd door Eigène Simonis (1810-1982)

FRANKRIJK.

Te Duinkerken staat een standbeeld voor Jan (Jean) Bart, een Nederlander geboren in 1650, welke onder bevel van Michiel de Ruyter meedeed aan de tocht naar Chatham aan boord van de 'Zeven Provinciën'. (links)

Zijn loopbaan zou echter niet altijd in dienst van Holland zijn. Later diende hij in de Franse marine voor Louis XIV. Het beeld is werk van David d'Angers (1788-1856).

(rechts) Een standbeeld en plaquette ter nagedachtenis aan de 800 Deense Zeelieden die deelnamen aan de landing in Normandië in juni 1944. Het staat 2,5 kilometer van het Utah strand.

SPANJE EN ITALIË.

Columbus de ontdekkingsreiziger, geboren in 1451 te Genua (Italië) en overleden in 1506 te  Valladolid (Spanje) heeft wel de meeste monumenten.

De zuil te Barcelona is het werk van de beeldhouwer Rafaele Atche (1851-1923).
De zuil te Genua is het werk van de beeldhouwer Canzio.

Ook in de plaats Rapallo stad een standbeeld van Columbus.

PORTUGAL.

In de stad Lissabon de hoofdstad van Portugal, staat aan de oever van de rivier de Taag een kunstwerk van de Leopoldo Neves de Almeida (1898-1975) ter ere van Hendrik de Zeevaarder.

Hendrik de Zeevaarder, (1394-1460) Infante Dom Henrique, was de derde zoon van de Portugese koning Joao I en Philippa von Lancaster.

Hendrik was zelf geen zeevaarder maar was zeer begaan met de zeevaart en de ontdekkingsreizen in zijn tijd.

Hij stichtte de zeevaartschool te Sagres een nautisch centrum. Er werd onderricht door kosmografen en cartografen. Ook werden hier alle scheepjournaals van de kapiteins opgeslagen om zo alle kusten in kaart te brengen. Het monument geeft weer: Hendrik de Zeevaarder staande op de boeg van een schip met volle zeilen, met achterham al de belangrijke personen van het koninklijk hof en kapiteins ter zee.

ENGELAND.

Op het Trafalgar-plein in Londen staat een zuil ter ere aan Horatio Nelson (links) Brits vlootvoogd en zeeheld. De zuil is 5,5 meter hoog. Nelson leefde van 1758-1805 en overleed bij de zeeslag  te Trafalgar.

Het monument is van de hand van Edward Hodges Baily (1788-1867).

Te Plymouth (rechts) staat een monument ter ere aan Sir Francis Drake  (1542-1596). Hij overleed op zee aan dysenterie en kreeg een zeemansgraf.

Het monument is van de hand van Joseph Edgar Bochm (1834-1890)

SCANDINAVIË.

Midden in het centrum van Bergen in Noorwegen, vlak bij de binnenhaven staat een indrukwekkend monument (links). Het is een monument voor de Deense zeehelden en wel op een bijzondere manier uitgebeeld. Op de vier zijden van de vierkante sokkel staan telkens drie zeevaarders. Daarboven een kleinere kubus met aan iedere zijde een reliëf met marine afbeeldingen.

Rechts een monument voor de zeevaarders te Kopenhagen in Denemarken gelegen in Langelinie, dichtbij de jachthaven. Het monument is ter ere van de burgerlijke zeelieden die tijdens de de Eerste Wereld om het leven kwamen. Het werd ontworpen door Svend Rathsack en Ivar Bentson.

Het monument bestaat uit een bronzen sculptuur van een gevleugelde vrouwenfiguur, die de herinnering voorstelt, geplaatst op een ruitvormig sokkel met op de zijkanten een reeks verhalen in reliëfs. De namen van de 101 koopvaardijschepen die tijdens de WO-I  tot zinken werden gebracht, evenals de namen van 648 bemanningsleden zijn er op aangebracht.

 De gevleugelde vrouwenfiguur is gemodelleerd naar het klassieke Hellenistische beeldhouwwerk van Nike van Samothrake. De reliëfs op de zijkanten zijn geïnspireerd op de Borobudur op Java Indonesië.

KLASSIEKE TIJD.

Uit de klassieke tijd dateert onder meer de beroemde Nike van Samothrace in het Louvre te Parijs (links). Het is het overwinnigsbeeld van de Rhodensers in 190 v.Chr. ter ere van de overwinningen op Antiochus III van Syrië
Het beeld werd gevonden in Samothrace in 1863. Het staat opeen voetstuk, waarin nog de vorm van de boeg van een Griekse bireme ie herkennen is.

Rechts: Grafmonument voor de zeeman Democledes, zoon van Demetrios. De jonge zeeman zit treurend op de voorplecht van zijn schip. 5e Eeuw v.Chr..

Bekend is voorts een aantal Neptunusfiguren. (links) Voor het fontein op de Piazza del Nettuno te Florence (Italië) schiep de uit Vlaanderen Jan van Bolgna (1529-1608) ook wel genoemd Giovanni da Bologna of Giambologna een Neptunus waarvan een brozen kopie staat nabij het koninklijk domein te Laken (Brussel). (rechts) Een Neptunus in fontein op de Piazza Navona in Rome.

Met de klok mee Neptunes: Trevifontein in Rome; Florence; Venetië en Versailles (Parijs)

Een Neptunes van Sansovino staat bij de Scala dei Giganti in Ventië, een Neptunus is ook het hoofdfiguur in het beroemde Trevifontein te Rome; en in Versailles siert een liggende Neptunus de Neptunusvijver.

Tot de maritieme beeldhouwkunst behoren eveneens de in hout gesneden beelden als steven versieringen van de oude zeilschepen en andere scheepsversiering op oudere en hedendaagse schepen.

Niet minder belangrijk zijn de gevelstenen, portiekversieringen en grafstenen met maritieme emblemen zoals die te zien zijn op talrijke gebouwen en in kerken in België en Nederland.

Een monumentaal voorbeeld van dit beeldhouwwerk is de gevel van 'De Hoorn'  of Schippershuis op de Grote Markt te Brussel van Antoon Pastorana

(1640-1702), dat een replica is van het gebeeldhouwde hakkebord van een zeilschip.

Tenslotte mag niet onvermeld blijven, dat ons uit de oudheid vele gegevens omtrent schepen, scheepvaart en visserij zijn overgeleverd in de talloze grote en kleine sculpturen en reliëfs, die aan nog bestaande monumenten of verspreid in musea over de hele wereld te zien zijn. Tot deze bronnen van onze historische kennis kunnen dan in dit verband evenzeer gerekend worden de munten, penningen en zegels, die veelal afbeeldingen van schepen droegen.