LEIDEN ONTDEKKEN.GEVELS, GEVELSTENEN, ORNAMENTEN, SNIJRAMEN, ETC. (DEEL 3)

 

    HISTORISCHE SLEUTELSTAD, 

STAD VAN HOFJES EN STUDENTEN.

                                          (DEEL 3)

LEIDEN ONTDEKKEN. (3)

We wandelen terug naar de Koornbrug, steken die over naar de Nieuwe Rijn en slag de brugsteeg in om bij de Burcht van Leiden uit te komen.

Van links naar rechts Brugsteeg:

Logement alleen voor heren? nr.

Toegangspoort naar burcht in de Brugsteeg. anno 1662.

Fraaie dakspits.

BURCHT VAN LEIDEN.

De burcht van leiden is een van de oudste nog bestaande voorbeelden van een burcht in Nederland. De burcht is gelegen midden in de stad Leiden, daar waar de twee armen van de Rijn samenvloeien. De burcht is gelegen op een kunstmatige heuvel, een motte.

Met het opwerpen van een palissadeheuvel werd in de 9e eeuw en de 10e eeuw op deze plaats de eerste aanzet gemaakt voor een "Leitherburch".

Het was een met palen omheinde vluchtplaats voor mensen en hun vee tegen mogelijke belagers. 

In de 11e eeuw stond hier een houten gebouw en werd de heuvel verhoogd tot 10 meter boven het landschap.

Onder graaf Dirk VI maakte te houten omheining plaats voor een tufstenen ringmuur. De plaats was tevens strategisch: precies daar waar Rijn, Mare en vliet samenkomen.

De burcht duikt voor het eerst op in schriftelijke bronnen in een oorkonde van een Hollandse graaf uit de 12e eeuw. In de 14e - en 15e eeuw wordt er een toren genoemd, waarvan de functie onduidelijk is, mogelijk een voorraadtoren: voor bewoning was het oppervlak te klein.

In 1340 kocht burggraaf Philips van Wassenaer de burcht van de graaf van Holland, en dit bleef in handen van die familie tot in de 17e eeuw. Op 17 april koopt de stad Leiden de burcht voor 70.000 gulden. In de jaren na 1651 werd een nieuwe toegangspoort gebouwd in de zuidelijke muur, die werd verfraaid met natuurstenen, wapenstenen en het stadwapen.

Van links naar rechts: Wapens van de burgemeesters van Leiden tussen 1684 -1685 bij het toegangshek van de burcht met op de zuiltjes oorspronkelijk van de Visbrug, het wapen van Holland in een dubbele adelaar en het wapen van de stad Leiden; Wapens van de burgraven rond de ingang van de burcht met daarboven de Hollandse Leeuw; Overzicht van de ommuurde binnenplaats van de burcht.

In 1997 moest de heuvel veilig gesteld worden doordat de aarde bij regen langzaam wegspoelde en de boomwortels bloot kwamen te liggen. en er waren risico's voor de fundamenten van het eeuwenoude gebouw. Om verder wegspoelen van de grond te voorkomen is er een damwand aangebracht met daarop een gemetselde muur. ook werd de heuvel minder steil gemaakt.

De burchtgracht die van de Oude Rijn naar de Nieuwe Rijn liep is deels in de 17e eeuw gedempt. het laatste stuk in 1917. De burcht ligt heden op een heuvel van 9 meter hoogte.

De burcht is voorzien van een borstwering met kantelen en heeft een doorsnede van ongeveer 35,5 meter. Het muurwerk is gemiddeld 6,3 meter hoog en heeft een dikte van 80 tot 90 centimeter.

Aan de binnenzijde is de burcht voorzien van diepe bakstenen spaarbogen. Boven deze constructie bevindt zich een weergang. In de muur zijn op verschillende plaatsen gietgaten aangebracht. Een enkele pijler kent een kleine nis. Vanaf de bucht heeft men een mooi uitzicht over de stad Leiden.

Met de klok mee wapens van burgemeesters van 1684 - 1685 in toegangshek van de burcht:

Johan Goes van Absmade, burgemeester in 1684; stad Leiden; Johan van den Bergh, burgemeester in 1684;J. van der Marck, burgemeester in 1684; Cornelis Wittens, burgemeester in 1685; Jacob Vromans, burgemeester in 1685; Jacob van Sanen Willensz.F, burgemeester in 1685; Mr. Daniel van Alphen Simonsz. burgemeester van 1681 tot 1711.

Zicht vanaf de burcht: links de Pieterskerk; midden Hartebrug- en Marekerk; rechts Stadhuis.

We wandelen terug naar de Nieuwe Rijn en volgen de kade tot het einde. Langs deze kade was niet bijzonders te vinden en uiteindelijk in de laatste zijstraat, de Kaarsenmakersstraat nog twee gevelstenen.

Kaarsenmakersstraat:

Links: Huis op de Waard. Bejaardenhuis nr. 2

Wapen van Leiden. nr. 7.

Na een bezoek aan de burcht steken we de Nieuwe Rijn over nemen een kijkje op de Vis- en Botermarkt, waar helaas niets te vinden was en gaan via het Gangetje naar de Breestraat.

Lopen even de Diefsteeg en de Mandenmakerssteeg in en verderop slaan we af naar het Raadhuisplein. Lopen de Breestraat uit, maar slaan eerst even de Papengracht op en lopen de Langebrug in naar Rapenburg en verder naar het Noordeinde en via de Weddesteeg naar het Galgewater en Korte Galgewater. Via de Prinsessekade naar Rapenburg.

Crab anno 1632.

Wie Leefter Onbenit. Breestraat`177.

STADHUIS VAN LEIDEN.

Voorgevel van het stadhuis aan het Stadhuisplein 1.

Het in feite oude stadhuis van Leiden wordt gebruikt als trouwlocatie en ontmoetingplek voor de stad.

Het is gelegen aan het Stadhuisplein tussen de Breestraat en de Vismarkt.

Aan de Breestraat staat de oude renaissancegevel uit 1600, ontworpen door Lieven de Key, de stadssteenhouwer van Haarlem, en Lüder von Bentheim, die tegelijkertijd de renaissancefaçade van het stadhuis van Bremen bouwde.

Aan de zijde van de Vismarkt staat het vernieuwde stadhuis uit 1932.

Voor zover na te gaan had de stad Leiden al in het jaar 1350 een stadhuis. Dit was niet meer dan een hal met een toren. Op de eerste verdieping was een vergaderruimte voor de stadsbestuurders. In de nacht van 24 op 25 augustus brak er brand uit en deze verwoeste het gehele gebouw.

Het inmiddels herbouwde raadhuis was omstreeks 1410 te klein geworden en moest worden uitgebreid. Woonhuizen en -erven werden aangekocht. Op de begane grond werd een vleeshal ingericht, op de eerste verdieping kwam een wanthuis, voor het keuren en verkopen van laken. Later werden deze ruimten verkocht.

In 1426 kwam er op de benedenverdieping een ruimte waar de schepenen konden vergaderen. Ook kwam er een ruimte voor de vier burgemeesters. In 1455 en 1457 werden de beide buurhuizen gekocht waarmee het middeleeuwse stadhuis zijn grootste omvang bereikte. In 1460 kwam er een nieuwe torenspits. In 1481 was er een ontploffing van het in het stadhuis opgeslagen buskruit. De raadzaal werd verwoest.

Na een brand in 1573 werd een nieuwe torenspits aangebracht, die bleef bestaan tot de brand in 1929.

Na het beleg van Leiden van 1574 kwam de stad tot bloei, dankzij de groei van de textielnijverheid. Het stadhuis werd verfraaid met een nieuwe voorgevel, die is opgetrokken uit Obernkirchener zandsteen en geldt als de langste renaissancegevel van Nederland. De bouw vond plaats tussen 1595 - 1597. 

 In de vroege ochtend van 12 februari 1929 werd er brand ontdekt in het stadhuis. De brandweer kon het pand niet meer redden, daar het bluswater bevroor bij de temperatuur van min 15 tot 18 graden.

Behalve de gevel ging het hele stadhuis verloren en ook een deel van de archieven en het bevolkingsregister.

Van links naar rechts: 

Waterpomp voor het stadhuis.

De fraaie gevel van het stadhuis.

Een poortje naast het stadhuis.

Na de grote brand in 1929 werd de gevel geheel nieuw opgebouwd in de oude stijl, met gebruikmaking van restanten van de oude gevel. Sommige gevelstenen werden vernieuwd en samen met de oude herplaatst.

Na de brand werd de toren opnieuw opgetrokken op een andere plek in het stadhuiscomplex. De onderbouw in modernere stijl, terwijl de bovenbouw herinneringen oproept aan de oude toren van voor 1929.

De toren is na de brand van het stadhuis in 1929 opnieuw van een beiaard van 49 klokken voorzien afkomstig uit de gieterij van A.H. van Bergen te Heiligerlee.

Tot de brand van 1929 lag de eenheid van de Rijnlandse roede vast door de afstand tussen twee inkepingen bij de ingang van het stadhuis. Na de herbouw zijn twee ijzeren knoppen ter vervanging aangebracht.

Aan de voorgevel zijn aan iedere zijde van de hoofdingang een plaquette aangebracht met tekst. De juiste vertaling in het huidige Nederlands heb ik nog niet kunnen vinden.

Met de klok mee Breestraat:

Penshalpoort. nr 103.

In den vergulden Turk. nr 84.

 Uithangbord apotheker.

Bovenlicht schaar en tekenhaak. nr 71.

Rad van St. Cathrina. Waalsekerk nr 64.

Mercurius. nr 56.

Links: Handel in boter. Zijgevel van de Waag in Mandemakerssteeg.

Rechts: Gekroonde zwarte hoed. Diefsteeg hoek Breestraat.

Stadsgehoorzaal het concertgebouw van Leiden aan de Breestraat 60.

Met de klok mee:

Windwijzer op top torentje.

Voorgevel Stadsgehoorzaal.

Windwijzer op schoorsteen.

Wapen van leiden fronton Stadsgehoorzaal.

Geheel links ingang van de 'Blauwe Knoop' Breestraat 24.

Met de klok mee Papengracht: 

Snijraam met wapens nr. 5.

Snijraam met halve en kwart cirkels 

nr. 8.

Snijraam slanke levensboom nr. 21.

Ingang Waals ziekenhuis nr. 13.

BROUCHOVENHOF.

Wapen van Brouchoven.

Brouchhovenhof is een hofje aan de Papengracht 16.

Het hofje werd gesticht door Jacob van Brouchoven in 1631-1640.

Het hofje bestaat uit 16 woningen die later na de bouw werden verhoogd.

Het hofje heeft een natuurstenen poort met daarboven een regentenkamer.

Van Links naar rechts:

Doorkijkje op de binnentuin van het hofje.

Waterpomp in de binnentuin van het hofje.

Van links naar rechts Papengracht:

Oude ingang anno 1632.

Gekroonde schaar nr.7.

Ammoniet. geologisch Museum nr.25.

Met de klok mee:

Beter benijt dan beclacht als godt behaecht. Langebrug 69.

Die lijdt en siet doet haet te niet.

Langebrug 69.

Ram met wapen van Leiden. Schapenpoort. Langebrug 24.

Tekst op muur. Langebrug 83. 

Met de klok mee Noordeinde:

Voormalige Kweekschool voor Zeevaart 'Prins Hendrik'. nr. 2.

Buste van Prins hendrik tussen twee ankers en scheepvaartattributen.

Goden Leeuw. nr. 49.

Drie roskammen. nr.24.

Met de klok mee:

Standerdmolen De Put en de Rembrantbrug over het Galgewater.

Het Kort Galgewater gezien vanaf de brug.

Poortje van de v.m. stadstimmerwerf met boven de poort het wapen van Leiden. 

STANDERDMOLEN DE PUT.

De molen De Put aan het Galgewater is een uit 1987 stammende replica van de standerdmolen van Jan Jansenzoon Put.

De naast de molen gelegen Rembrandtbrug, eveneens een replica uit dezelfde tijdsperiode, gebouwd in 1983.

De oorspronkelijke molen stamde uit 1619, waarna deze in 1640 afbrandde. Nadat de houten korenmolen daarna weer was opgebouwd, moest deze in 1729 wijken voor een stenen stellingmolen gelijk de molen De Valk.

Deze molen, met de naam Korenbloem, werd in 1817 gesloopt. 

In 1982 werden funderingen ontdekt van het achthoekige molenbolwerk. In kader van het 25-jarig bestaan van de Rijnlandse Molenstichting werd het idee geopperd om op het oude bastion een standerdmolen te bouwen, wat vier jaar later werd verwezenlijkt.

De molen is opgebouwd van een 300 jarige eik afkomstig van een landgoed in Delden.

De binnenroede is 24,05 meter lang en de buitenroede 24,20 meter.

Met de klok mee:

Anno 1610 en in 2011 in de restauratie. Kort Galgewater.

Mooie deur met anno 1612 aan het Galgewater.

Hier stond eens... Galgewater.

Varens erfgoed aan de kade van het Galgewater.

GALGEWATER.

Het Galgewater is zowel de naam van het water als van een straat. De naam is ontleend aan de galgen die vroeger langs dit water stonden en waaraan de veroordeelden werden gehangen.

De waterloop Galgewater is een gedeelte van de Oude Rijn.

We lopen terug via de Weddesteeg, waar Rembrandt van Rijn is geboren, naar het Noordeinde en slaan af de Varkensmarkt in en aan het einde daarvan de Groenhazengracht, daarna naar de Doelengracht en de Doelensteeg.

PIETER LORIDANSHOF.

Links; De ingang van het hof.

Rechts: Zicht op de waterpomp met daarachter de ingang.

Het Pieter Loridanshof is gelegen aan de Oude Varkensmarkt 1.

het hofje werd gesticht in 1655 door Pieter Loridan en bestaat uit een ingangspaviljoen met regentenkamer en 12 woningen.

EVA VAN HOOGEVEENHOF.

Het Eva van Hoogeveenhof is gelegen aan de Doelensteeg 7.

De bouw van dit hofje werd gefinancierd uit de nalatenschap van Eva van Hoogeveen uit een welgestelde familie. Zij was ongehuwd en liet in 1650 testamentair vastleggen dat met haar geld gekocht moest worden: "een ledigh erff of te huysinge, daarop getimmerd ende gemaecktsal werden een hoffken van twaalf of dertien huyskens ofte cameren, daer in elex sall woonen een eerlijcke vroupersoon, teminste 40 jaren out, geen man hebbende".

In 1652, na haar dood, kochten de executeurs-testamentair een aantal bouwpercelen, gelegen achter het rapenburg, op de plek waar het Klooster Roma had gestaan.

De bouw werd voltooit in 1654. De poort aan de Doelensteeg werd in 1659 gerealiseerd.

Het Latijnse opschrift boven de poort luidt: "Eva van Hoogeveen, dochter van Aelbrecht, Heere van Hoogeveen, een zeer kuise en lofwaardige Maagd, heeft deze Huisjes ter ere van God voor kuise Maagden en eerbare Weduwen, in haar testament beschikt. Toeschouwer, loof de overledene en volg haar na". Bij het opschrift is een een lam afgebeeld, zoals voorkomt in het familie wapen en ook boven op de waterpomp op het erf staat afgebeeld.

Het hofje bestaat uit 12 huisjes, gelegen om een centrale binnentuin. Het poorthuis dat in 1655 werd gebouwd met een regentenkamer op de eerste verdieping en een ingang aan de Doelengracht.

Zie vervolg: LEIDEN. GEVELS, GEVELSTENEN, ORNAMENTEN, SNIJRAMEN, ETC. DEEL 4.