LEIDEN ONTDEKKEN.GEVELS, GEVELSTENEN, ORNAMENTEN, SNIJRAMEN, ETC. (DEEL5)

 

    HISTORISCHE SLEUTELSTAD. 

STAD VAN HOFJES EN STUDENTEN.

                                     (DEEL 5)

LEIDEN ONTDEKKEN. (5)

In deze laatste editie van 'Leiden ontdekken' zullen enige onderwerpen behandeld worden die er tussen door geslipt zijn bij het in een wandeling te voegen.

Lange St. Agnietenstraat 10. Vermoedelijk de voormalige stadsturfschuur.

Gekroond wapen van Leiden.

Graanpakhuis voor de armen.

Oude Rijn nr. 44.

MEERMANSBURG HOF.

De Meermansburg is gelegen aan de Oude Vest nummer 159 en is het grootste hof in de stad Leiden.

Het hof werd gesticht door Maerten Meerman, een bewindsman van de VOC, en zijn vrouw Helena Verburg. De naam van het hof is een samentrekking van de achternamen van de stichters.

Op deze plek stond in de middeleeuwen het klooster Nazareth, dat van 1567 tot 1592 als leprozenhuis diende.

In 1596 werd het klooster vervangen door een complex van 63 kleine rug-aan-rug arbeiderswoningen. Vanwege het grote aantal mensen dat er woonde had het al snel de bijnaam "Mierennest". Maerten Meerman en Helena Verburgh kochten destijds deze locatie voor 8500 gulden van het Leidse stadsbestuur. Zij besloten er een hofje te bouwen uitsluitend bestemd voor "eerbare, nugtere Weduwen ofte Vrouspersonen, ter goede naeme en fame sijnde, ten minste boven de veertig Jaeren out sijnde, geen kinderen hebbende".

Met de klok mee Meermansburg: Wapen van Meerman; Wapens van regenten Meermansburg in de entree; Wapen van Meerman in de entree; Wapen van Verburg; Tekst op de gevel in de tuin van het hof; De binnentuin met waterpomp en zicht op de regentenkamer.

Stadstimmerman Anthony van Breetvelt ontwierp en bouwde de eerste elf huisjes. Na zijn dood in 1681 kreeg Jacobus Roman, de latere hofarchitect van stadhouder Willem III en stadarchitect, de opdracht het poortgebouw met daarin de regentenkamer te ontwerpen en de resterende huisjes te bouwen.

Het echtpaar liet een prachtige 17e eeuwse stadstuin aanleggen.

Boven de toegangspoort van het hofje bevindt zich een grote cartouche met de namen Meerman en Verburg. Aan weerszijden hiervan zijn de familie wapens te zien: links een meerman met helm en zwaard en rechts twee paarden in een toren.

Op de eerste verdieping van het poortgebouw bevindt zich de regentenkamer.

GROOT SIONSHOF.

Het Grrot Sionshof, of van Swietenhof, is een hofje aan de Sionsteeg, gelegen tussen  de Haarlemmerstraat en de Caecilliastraat.

Het hofje werd gesticht in 1480 door Hugo van Zwieten en Luygaert Claesdochter van Bosschuyzen.

Het is het op een na nog bestaande hofje in Leiden, maar bevindt zich niet meer op de oorspronkelijke plaats: het werd in 1668 wegens bouwvalligheid verplaatst van de Papengracht naar de Sionsteeg, de voorheen Sint Jozefsteeg.

Het Sionshof was bestemd voor de huisvesting van veertien behoeftige echtparen, maar dus niet voor alleenstaande vrouwen, zoals weduwen. Regel was dat die na het overlijden van hun man het hofje moesten verlaten.

Mannen mochten als weduwnaar wel op het hofje blijven, maar hertrouwen was niet toegestaan.

In 1641 kwam voor de weduwen een oplossing toen juffrouw Emerentia van Brouchoven - Banning aan de achterzijde van het Sionshof aan de Schoolsteeg het Klein Sionshof stichtte.

Dit werd ook wel heel toepasselijk het Weduwenhofje genoemd. Ter onderscheid kreeg toen Sionshof de naam groot Sionshof.

Met de klok mee Groot Sionshof:

Drie wapens op de binnenmuur van het hof.

Tekststeen in het Groot Sionshof.

Waterpomp op het binnenterrein.

De tuin met zicht op de achterzijde van de poort.

Aan de Papengracht kreeg het Sionshof al in 1631 gezelschap van het naastgelegen Brouchovenhof, gesticht door de man van genoemde Emerentia van Brouchoven - Banninghs.

De naam Sion verwijst naar de berg waar het laatste avondmaal werd genuttigd door jezus en zijn discipelen. Hoewel Sionshof met een S wordt geschreven, staat boven de poort van het hofje dat als 'Zion'.

In 1913 was een deel van de huisjes zo vervallen dat deze moesten worden vervangen. En er waren voor de huisjes bijna geen bejaarden meer te vinden. In de jaren '70 werd het Groot Sionshof gerestaureerd en bestaat het complex nu uit 14 woningen rond een binnentuin.

KLEIN SIONSHOF.

Klein Sionshof, ook wel Weduwenhofje of Hof van Emerentia Banninghs, is een hofje aan de Schoolsteeg 1-5.

Het hofje heeft een zandstenen poort, die is bekroond door fronton met opschrift over de stichting. 

In 1641 krees Emerentia Banninghs, vrouw van de toenmalige burgemeester Jan van Brouckhoven toestemming van de regenten van Sion en stichtte dit hofje.

Zij deed dit uit medelijden voor de weduwen, die conform voorschrift het Sionshof moesten verlaten zodra hun echtgenoot was overleden. Het hofje bestond oorspronkelijk uit vier huisjes die bewoond werden door weduwen. Het hofje is meerdere keren vergroot, namelijk in 1505 en 1568. Midden de 20e eeuw werden de gebouwen onbewoonbaar verklaard. In 1992 werd het geheel gerestaureerd. De vierhuisjes zijn hierbij samengevoegd tot twee nieuwe huizen.

Boven de ingang van het hofje bevindt zich het volgende opschrift in Oud-Nederlands:

Wat Mildheyd Was en Is, Aen Dit Ons Sion Blijkt,

Twelk Jonck-Heer Huyg v. Zwieten Sijn Wijf Grond Leyde

Vrouw Luytgert van Bos Huysen; D'Inkomst Wert Verrijckt.

Bij Ghysbert Korstensz. en Jan Lourenz. Backers Beyde

Tot Mans en Vrouwen Troost, Doch Tot Der Weeuwen wee: 

Dat in Vrouw Emerentia Banninghs Weck  MedDoogen.

Dits Volgt 's-Haer Man. Den Sticht Heer vande Naeste Stee.

Tot Christi Leden Steun, Wiens Hooft hun wil Verhoogen.

Alvorens de oude kern van Leiden te verlaten  brengen we nog even een bezoek aan de Morspoort, wandelen terug naar het station gaan de stationstunnel door en gaan opzoek naar de Pesthuislaan, waaraan het Pesthuis ie gelegen.

MORSPOORT.

                            Morspoort en de Morspoortbrug.

De Morspoort is de westelijke stadspoort van Leiden en is gelegen aan de Morssingel

De poort is in 1669 in maniëristische stijl opgetrokken volgens een ontwerp van de Leidse bouwmeester Willem van der Helm.

De poort met een achtkantige koepel deed lange tijd dienst als gevangenis.

De naam is afgeleid van De Morsch, het drassige weidegebied buiten Leiden. Het gehucht  D'Oude Morsch waarin de poort staat, de Morsstraat, tussen de poort en de Haarlemmerstraat, de Morssingel en het Morsdistrict aan de andere zijde van de singel verwijzen hiernaar.

De huidige poort staat op een plaats waar eerder een houten bouwwerk stond, dat rond 1611 werd opgericht toen Leiden zich naar het noorden uitbreidde. Samen met de Zijlpoort is de Morspoort als enige overgebleven van de oorspronkelijke acht stadspoorten. De overige zes poorten die zijn verdwenen zijn: Blauwpoort, de voormalige Lopsenpoort, herenpoort, Hogewoerdsbinnenpoort, Hogewoerdsbuitenpoort, Koepoort, Marepoort, Oude Zijlpoort, Rijnsburgerpoort en de Witte Poort

Van links naar rechts:

Morspoort gezien vanuit de Morssingel.

Een kanon buiten de Morspoort.

Morspoort gezien vanuit Morsstraat.

MORSPOORT KAZERNE.

In 1817 werd in Leiden de Morspoortkazerne gebouwd. De kazerne lag aan het Galgewater. Aan de overzijde, aan het Noordeinde, stond de Wittepoortkazerne die of via een loopbrug , tegenwoordig de Rembrandtbrug, of een voetveer op de Morschepoortkazerne aansloot.

In de kazerne verbleven tot aan 1940 Infanterie van het 4e Regiment en ook enige tijd bereden onderdelen. Defensie speelde tot 1981 een rol, toen de opleiding tot kok in de Doelenkazerne en tot korporaal-kok in de Morschpoortkazerne was gevestigd en naar Haarlem werd verplaatst. 

Leiden verloor in 1981 zijn laatste landmachtvertegenwoordiging, na vooroorlogs altijd prominent een garnizoensstad te zijn geweest.

PESTHUIS.

Het Pesthuis is gelegen aan de Pesthuislaan 7 en dateert uit 1661. Het pesthuis is gelegen net buiten de binnenstad van Leiden.

Het gebouw werd gebouwd als pesthuis om zieken uit de stad onder te brengen, maar heeft deze functie nooit gehad.

Het diende als hospitaal en gevangenis en herbergde van 1949 tot 1989 het Nederlands Leger- en wapenmuseum.

 Van 1998 tot 2016 bevonden zich hier de entree en een aantal tijdelijke tentoonstellingen van het museum Naturalis.
In 2019 werd het eigendom van een beleggingsgroep.

Van links naar rechts:

Ingang van het pesthuis.

Pesttafreel boven de ingang.

De binnenplaats van het pesthuis.

Alarmbel op de binnenplaats.

In 1635 kocht de stad Leiden een terrein buiten de stadsvest, toen behorend tot Oestgeest. 

Aanleiding was een pestepidemie die dat jaar de stad teisterde. Op dat terrein werd een houten noodpesthuis gesticht en een bakstenen huis voor de binnenvader, waarachter later een aantal zalen voor weeskinderen werden opgetrokken. Toen in 1655 opnieuw een pestepidemie uitbrak was van het definitieve pesthhuis nog geen steen gemetseld. het omgrachte terrein waarop het moest verrijzen werd gebruikt als moestuin en boomgaard. Pas in 1657 besloot het stadsbestuur toestemming te geven voor de bouw. Het werd een carrévorming gebouw, bestaande uit een aantal grote zalen rond een binnenplaats. Die binnenplaats werd door een gracht in tweeën gedeeld, zodat de mannenafdeling en de vrouwenafdeling van elkaar gescheiden waren. In 1661 kwam het gebouw gereed.

Wapens boven de ingang van het pesthuis. Met de klok mee: Wapen van I.I. Vesanevelt; Wapen van S.D. Block; Gekroond wapen van PV. Assendelft; Wapen van C.A. Vachthoven en Wapen van M.V. Strigtenhuise.

Het pesthuis heeft nooit voor zijn oorspronkelijke bestemming gediend. Tijdens het bestaan heeft het dienstgedaan als militair hospitaal, gevangenis en rijksopvoedingsgesticht voor jongens.

De meeste gebouwen die in verband met deze bestemmingen zijn opgetrokken zijn gesloopt.

In 1941 werd het een legermuseum dat in 1989 naar Delft verhuisde. 

Na 1998 diende het als noodopvang voor museum Naturalis. en kwam later in handen van een beleggingsmaatschappij uit Amsterdam.

Voor dit verslag ben ik driekeer afgereisd naar Leiden, in verschillende jaargetijden. Het was ondoenlijk om alle bezienswaardigheden vast te leggen en later een keuze te maken uit meer dan 400 afbeeldingen.