DELFT ONTDEKKEN. GEVELS, GEVELSTENEN, ORNAMENTEN, SNIJRAMEN, ETC. (DEEL 2)

 

  EEN STUDENTENSTAD MET EEN

   HISTORISCHE GESCHIEDENIS.

                                        (DEEL 2)

DELFT.

Van het Noordeinde gaan we via Kolk naar de Voorstraat welke loopt langs de gracht Nieuwe Delft.

Hier was het vaak van de ene zijde naar de andere zijde van de gracht te gaan om afbeeldingen te maken. Daarbij de daaraan gelegen zijstraten in de lopen tot aan de Verwersdijk om daar rond te kijken.

Zo  uiteindelijk op de Wijnhaven, de Markt en Voldersgracht uit te komen.

Met de klok mee:

Voorstraat;

De Blauwen Hont anno 1972.

(gevel Oude Kerkstraat 12.)

Troffel in driehoek nummer 50.

Vis op Klavier, De vergulde noot.

anno 2001. nummer 53.

Hoefijzer met wapen Amsterdam. nummer 92.

Kapoen. nummer 12.

Hermeskop. nummer 13.

Linksboven; Glas in lood. Schip. Voorstraat 15.

Midden;  De drie cimbellen. Voorstraat 19.

Rechtsboven; Snijraam Lodewijk XVI-stijl. Voorhaven 22.

Rechtsonder; Snijraam. Voorstraat 63.

Linksonder; Snijraam Levensboom.

Voorstraat 65. 

Deurkalf. Dozen, boeken en balen. Papenstraat 7B

Van de Voorstraat de gracht Nieuwe Delft overgestoken naar de Choorstraat en dan de Papenstraat in om op de Markt uit te komen, maar eerst nog even de Voldersgracht in gelopen.

Voldersgracht:

Links; Slachtvee. Voormalig slachthuis nummer 1.

Midden boven; t'Hart. (hert)

nummer 4. 

Rechtsboven; De vergulde pauw. nummer 6.

Rechtsonder De Roos 1576. nummer 8

Midden onder; Bruinvis nummer 5.

SINT LUCAS GILDE.

Het Sint Lucas Gilde van Delft is gevestigd aan de Voldergracht 21.

De naam van het gilde verwijst naar de evangelist Lucas.

Zijn evangelie wordt gezien als het meest beeldend, met oog voor detail en sfeer. Volgens een Byzantijnse legende uit de 6e eeuw had Lucas een portret van Maria geschilderd. 

Zijn auteurschap werd geclaimd voor sommige iconen van de Theotokos en later voor Europese replica's uit de 14e eeuw.

Kunstschilders, kladschilders, glazeniers, beeldhouwers, graveurs, maar ook plateelbakkers, boekdrukkers en kunsthandelaren konden lid worden van het gilde, dat zelf zorgde voor kwaliteitscontrole en de opleiding van jong talent.

Van links naar rechts;

Onbekend wapen, Gevel met naam  Lucas Gilde, en het wapen van Delft en het wapen van Meerman.

MARKT VAN DELFT.

Markt van Delft gezien vanuit de toren van de Grote Kerk, met zicht op het stadhuis van Delft.

De markt met afmetingen van 120 bij 50 meter is een van grootste historische marktpleinen van Europa.

Het plein is vrijwel rechthoekig en wordt aan de korte zijden begrensd door de Nieuwe Kerk in het oosten en het stadhuis in het westen. Ook de verbindende zijstraten behoren tot de markt.

De Markt werd ingericht op een verzande kreekrug, opgeworpen door een kreek van de getijdengeul de Gantel, en is daardoor een van de hoogst gelegen delen van de Delftse binnenstad.

Markt gezien vanaf het Stadhuis met zicht op de Grote Kerk.

STUKJE HISTORIE.

Het Marktveld: Delft als bestuurs- en handelscentrum is in de 12e eeuw ontstaan rondom een grafelijk vroonhof, waarvan de oostelijke grens zich ongeveer op de plaats van het huidige stadhuis bevond. Het grafelijke gebied ten oosten van het vroonhof werd gebruikt als Marctveld. Het reikte bijna tot de achterzijde van de huidige Nieuwe Kerk, waar destijds een moerassig gebied begon.

De donderdagse weekmarkt wordt vanaf die tijd tot op de huidige dag op de Markt gehouden. In vroegere tijden werd de Markt bovendien gebruikt voor twee grote jaarmarkten. Ook openbare terechtstellingen vonden veelal op de Markt plaats. Voor de bouw van de Nieuwe Kerk deed het oostelijke deel van het Marctveld dienst als galgenveld.

Ten behoeve van de bouw van de Nieuwe Kerk werd het Marcetveld in 1396 ongeveer 34 meter korten. In 1421 werd nog een een strook van 17 meter afgestaan om als kerkhof te dienen. In 1436 schonk graaf Filips de Goede zijn vroonhof en het resterende Marctveld aan de stad delft. De gebouwen van het vroonhof werden vanaf dat moment als stadhuis gebruikt.

In 1484 werd het Marctveld met 90 centimeter verhoogt, waarvoor mest overschot werd gebruikt, waarna het geheel voor het eerst werd bestraat. De bestaande waterput verdween.

Tijdens een herbestrating in 1595 werd in de bestrating een windroos aangebracht. Op deze windroos werd in 1886 het standbeeld van Hugo de Groot geplaatst. Een scheiding tussen het kerkhof en de markt was tot omstreeks 1702 een muurtje. Toen de functie van het kerkhof kwam te vervallen plaatste men er bomen, waarvan de laatste in 1930 verdween.

Bij de herinrichting in 2004 werd opnieuw een rij bomen geplaatst voor de kerk. Er werd een nieuwe windroos aangebracht in het plaveisel en het Standbeeld van Hugo de Groot werd grondig gerestaureerd en dichter bij de kerk geplaatst.

STADHUIS VAN DELFT.

Het stadhuis van Delft is gelegen op de Markt tegenover de Nieuwe Kerk.

De eerste bouw van het stadhuis dateert van 1200. In 1400 werd het her- of verbouwd. 

Het gebouw overleefde de grote stadsbrand van 1536, maar op 4 maart 1618 brandde het stadhuis af. Daarna werd het naar een ontwerp van Hendrick de Keyser in 1618 - 1620 herbouwd rondom het oudste gebouw dat Delft tegenwoordig nog heeft: een belfort genaamd het Oude Steen. In de loop der jaren werd het stadhuis aangepast. Daarbij moest een dubbele trap naar de hoofdingang wijken, werd de hoofdingang ten koste van twee vensters verbreed, en verdwenen de luiken en de glas-in-loodramen.

In de 29e eeuw werd het stadhuis gerestaureerd onder leiding van architect Jo Kruger, en is het nu weer in de staat van het ontwerp van Hendrick de Keyser. Het stadhuis is een voorbeeld van de Hollandse renaissancestijl.

HET STEEN.

In het stadhuis, in het gedeelte van Het Steen, bevindt zich de oude martelkamer en gevangenis van Delft.

Markt 87 Stadhuis.

Links: Voorgevel met het wapen van Holland, anno domini MDCXX, daaronder Vrouwe Justitia en daaronder het wapen van Oranje.

Midden boven; Versiering boven de vensters.

Rechtsboven; Wapen van Delft in de hoofdingang.

Rechtsonder; wapen van delft achterzijde stadhuis.

Midden onder. Zonnewijzer aan zijgevel stadhuis.

DE WAAG.

De Waag in Delft, is een gebouw gelegen achter het stadhuis aan de westkant van de Markt. De voorzijde wordt bekroond door een bakstenen lijstgevel. De achterzijde grenst aan de Wijnhaven. Op de gevel staat het jaartal 1770.

Als actieve handelsplaats is Delft verplicht om het handelswaar te wegen in een stadswaag. Eerst in slechts de helft van het huidige gebouw, de andere heft werd later door de gemeente in 1644 aangekocht. De waag werd vermoedelijk pas na de de grote stadsbrand van 1536 gebouwd. Zo kwam er ruimte voor een grote weegschaal, welke nog steeds in het gebouw aanwezig is en waarop het jaartal 1647 staat. Turf, pluimvee, groente, boter en kaas werden aan de voorzijde binnengebracht. Ook per boot via de er achter gelegen Wijnhaven.

Boven in de Waag huisde het gilde van de Goud- en Zilversmeden en later door het artsen- en apothekersgilde. In 1770 ondergaat de Waag een grote verbouwing en worden twee gebouwen één.

Na het opheffen van de gilden in 1798 werd de bovenverdieping onder andere een gymnasium.

Tot 1960 bleef de Waag in gebruik. Daarna deed het pand dienst als theater en sinds 1999 is het gebouw een horeca gelegenheid.

Van links naar rechts: Waag Merkt 11. Weegschaal, vaten, balen en gewichten en daarboven wapen van Delft. 1770 Goud en zilversmeeden Gilde kamer aan de voorzijde, 1767 Collegium Medico Pharmaceuticom en daarboven wapen van Delft, aan de achterzijde van het pand.

STADSBOTERHUIS.

Het Stadsboterhuis is een gebouw aan de Markt nummer 17, 

In het gebouw werd vroeger de Delftse boter verhandeld.

In vroegere jaren was delft in binnen- en buitenland beroemd om zijn boter. Deze boter werd geproduceerd in het tegenwoordige Midden-Delftland en in de Harnaschpolder. Hier zaten veel zuivelboerderijen die uitstekende boter en kaas maakten.

In het stadsboterhuis mocht alleen echte Delftse boter verkocht worden. Het stadsbestuur zag er streng op toe dat dit niet vermengd werd met andere boter. Boter die niet rond Delft gemaakt was, moest achter het boterhuis verhandeld worden op de Boterbrug. 

Van links naar rechts; Top van gevel boterhuis met het wapen van Delft tussen twee botertonnen.

volgende twee afbeeldingen van een boterton aan de achterzijde van het gebouw aan de Wijnhaven.

Het Stadsboterhuis werd gebouwd in MDCCLXV of te wel 1765. In dat jaar werden twee panden samengevoegd. 

Op de boterton staat de volgende tekst: De geevels van dit huys syn vernieuwt onder de directie van de heer David Graswinkel Raad en Havenmeester der stad Delft.

Met de klok mee:

Zevenster anno 1615. Markt 35, Uithangbord apotheek en Gaper aan de Markt 47.

Bijbelboek Markt 57, Schild met modern opschrift De Preekstoel anno 1657. Bovenlicht van apotheek De Salamander Markt 47.

We verlaten de Markt en lopen Vrouw Juttenland in om vandaar de Verwersdijk te volgen.

Aan het pand Vrouw Juttenland 15 hoek De vlouw staat het pand van familie Renssen een tabakshandel van 1897 / 2007.

Twee rapen, Bercheijck anno 1537. Verwersdijk 45.

Op de Verwersdijk was slechts één gevelsteen te vinden, en via de Van der Mastenstraat op de Paardenmarkt uitgekomen waar het Artilleriemagazijn ligt en het Pauwhofje  Terug op de Van der Mastenstraat een bezoekje aan het Gratie hofje.

ARTILLERIEMAGAZIJN PAARDENMARKT.

Het artilleriemagazijn op de Paardenmarkt 1 behoorde tot het type infanteriekazerne uit 1845 in ambachtelijk-traditionele bouwtrent. Het uiteindelijk gerealiseerde, strikt symmetrische en sobere gebouw zonder specifieke detaillering laat eveneens een aan het Neo-Classicisme verwante bouwstijl zien.

In 1864 werd de kazerne verbouwd en met één extra bouwlaag tot twee bouwlagen verhoogd.

Hierbij werd de kapconstructie met Philiberspanten behouden.

Boven de ingang het wapen van Holland met de tekst Vigilate Deo Confidentes. (Waak, vertrouwend op God.)

In 1923 werd de kazerne afgekeurd voor de militaire functie.

De vereniging nazorg ten behoeve van hulp aan lichamelijk en geestelijk misdeelden besloot in 1926 de kazerne in te richten als werkinrichting.

In 1946 werd het geheel gemoderniseerd door het verwijderen van houten balkenlagen en vloeren.

Met de jaren werd het meerdere keren aangepast.

PAUWHOFJE.

Het Pauwhofje is gelegen aan de Paardenmarkt 54.

Het Hofje van Pauw is in 1707 bij testament gesticht door Elisabeth Pauw die gehuwd was met burgemeester Johan van de Dussen en na diens dood met zijn neef Dirk, die ook burgemeester werd.

Omdat Pauw ook zelf van goede komaf was, kon met die drie familiekapitalen een ruim opgezet monumentaal hofje aan een plein worden gebouwd met een binnen-oppervlakte van 708 vierkante meter.

De ingang van het hofje is een poortgebouw met daarin een regentenkamer, een representatieve ruimte waar het bestuur van het hofje bijeenkwam.

Boven de poort een tekst: Hofje door de weled heer Dirck van der Dussen in syn leven burgemeester deser stad en zijn weled huisvrouwe Elisaberh Pauw gefungeert anno 1707.

Links onder het venster het wapen van Dussen en rechts het wapen van Pauw.

Pauwhofje Paardenmarkt 54.

Met de klok mee: Ingang in het poorthuis, met boven ingang een tekst. Wapen van Dussen, Wapen van Pauw , Dubbele waterpomp in de tuin, Afbeelding van Elisabeth  Pauw in het poorthuis, zicht vanuit de tuin op de poort en zicht vanaf de poort op de tuin.

HOFJE VAN GRATIE.

Huisjes van Hofje van Gratie aan de Van der Mastenstraat 32.

Het Hofje van Gratie was een hofje voor echtparen boven de 50 jaar zonder kinderen en werd in 1575 opgericht door Pieter van Sasbout.

Eerst was het hofje met zes huisjes was gevestigd aan de Korte Geer, maar vanwege de uitbreiding van het Armamentarium werd het verplaatst naar de huidige locatie aan de Van der Mastenstraat met zeven huisjes, doordat zes jaar eerder het Kruithuis was ontploft en dit hele stuk land was weggevaagd. Deze ontploffing op 12 oktober 1654 staat bekend onder de Delftse donderslag.

Opvallend is dat de voordeuren aan de straat liggen. Dit werd gedaan om geen inkijk te hebben en daarbij kunnen de luiken van de ramen gesloten worden. Aan de achterzijde loopt een gemeenschappelijke galerij met de keukentjes van de huizen aan de tuinzijde.

Boven deur van het middelste pand zijn nog familie wapens te zien van regenten van het hofje.

Van links naar rechts: Wapen van Sashout anno 1575, met tekst: 1575 voor man en vrouw syn dee se hofgens van gratye gemaeckt tot een ewige fondatye; Waoens van Cornets de Groot, Graswinkel en  Van  Overschie. Wapens van Graswinkel,-Van de Dussen, Van Swieten-Van de Wiel en de tekst; Wy stonden eertyds op de Geer ses int getal. Doch nu een meer. Opnieuw herbouwd, en hier gebracht - door de twee ovdste van 't geslacht. anno 1660.

Wandelen terug over de Verwersdijk en nemen steeds een kijkje in de zijstraten, zo  in Raam en Rietveld.

Van links naar rechts: Jager Raam 45-47. De Duif anno 1979 Rietveld 184, Slachtvarken Rietveld 194.

  Zie vervolg: DELFT. GEVELS, GEVELSTENEN, ORNAMETEN, SNIJRAMEN, ETC. DEEL 3.